సంస్కార – 1

1970లో సంస్కార అనే కన్నడ చిత్రం ఉత్తమ చలనచిత్రంగా జాతీయస్థాయిలో ఎంపిక అయ్యింది. ఆ కన్నడ చిత్రానికి దర్శకుడు పట్టాభిరామిరెడ్డి అనే తెలుగు వ్యక్తి కావడం, ఆయన భార్య స్నేహలతారెడ్డి కథానాయిక అవటం, చాలా ఆశ్చర్యం కలిగించింది (ఈ పట్టాభిరామిరెడ్డే పఠాభి అనే ప్రముఖ తెలుగు కవి అని తర్వాత తెలిసింది). గిరీష్ కర్నాడ్ పేరు మొదటిసారి వినటం కూడా అప్పుడే. 1972-73 ప్రాంతంలో సంస్కార నవల Illustrated Weekly of Indiaలో సీరియల్‌గా ప్రచురితమయ్యింది. చాలా ఆసక్తిగా చదివాము. 1975-76లో సంస్కార నవలకు తెలుగు అనువాదం వచ్చింది. మా మిత్రవర్గాల్లో ఈ పుస్తకంగురించి ఆ రోజుల్లో చాలా చర్చ జరిగింది. ఈ పుస్తకాన్ని యు.ఆర్.అనంతమూర్తి 1965లో కన్నడంలో వ్రాశారు. ఆయనకు 1994లో కన్నడసాహిత్యానికి చేసిన సేవకు జ్ఞానపీఠ్ అవార్డ్ బహూకరించారు ఆతర్వాత పద్మభూషణ్ కూడా. కొన్నేళ్ళ క్రితం మయామీ యూనివర్సిటీ (ఆక్స్‌ఫర్డ్, ఒహాయో)లో ఫిలాసఫీ ప్రొఫెసర్ పప్పు రామారావుగారి లైబ్రరీలో సంస్కార ఇంగ్లీషు అనువాదం కనిపించిది. ఆయన తరగతుల్లో ఒకదానికి సంస్కారను పాఠ్యపుస్తకంగా వాడేవారట. అరువు కోసం అడిగితే, తన దగ్గరున్న అదనపు ప్రతిని అచ్చంగానే ఇచ్చేసిన రామారావుగారికి ధన్యవాదాలు.

ఈ పుస్తకంలో ముఖ్యస్థలం కర్ణాటక రాష్ట్రంలో తుంగభద్రానది ఒడ్డున ఉన్న దూర్వాసపురం అనే బ్రాహ్మణ అగ్రహారం. వీథికి అటూ ఇటూ చెరో పదిళ్ళు ఉన్న ఆ అగ్రహారంలో ప్రాణేశాచార్యులు అనే పండితుడు ఉన్నారు. నలభై యేళ్ళైనా నిండని ప్రాణేశాచార్యుడి భార్య బాగీరథి పెళ్ళికి ముందునించీ రోగిష్టి, తన పనులు తాను చేసుకోలేని అశక్తురాలు. పుల్లలా ఎండిపోయిన ఆమెకు స్నానం చేయించడం, చీర కట్టడం నుంచి అన్ని పనులూ ఆయన తనే స్వయంగా చేసిపెడతారు. సమయానికి ఆమెకు ఆహారం, మందులు అందించి, దగ్గర్లో ఉన్న మారుతి ఆలయంలో అనుదినమూ పూజలు నిర్వహించి, సాయంత్రం అగ్రహారంలోని మిగతావారందరికీ శాస్త్రాలు, పురాణాలు, కావ్యాలు వివరించి చెప్పడం ఆయన దినచర్య. ప్రాణేశాచార్యులు శ్రావ్యమైన గొంతుతో చదువుతూ, భక్తి పారవశ్యంతో వివరిస్తుంటే ఊరిలో వారంతా పరవశంతో ముగ్ధులౌతారు. చిన్నతనంలోనే కాశీ వెళ్ళి సంస్కృతము, శాస్త్రాలు చదువుకుని, వేదాంత శిరోమణి బిరుదు సంపాదించుకొని వచ్చారు ఆయన. ఆ ప్రాంతాల్లో అనేక పండితులతో జరిగిన శాస్త్రచర్చల్లో గెలుపొంది చాలా సన్మానాలు, అందరి గౌరవం పొందిన వ్యక్తి. ఆయనకు తెలియని ధర్మశాస్త్రాలు, సూక్ష్మాలు లేవని అక్కడివారందరికీ నమ్మకం.

ఒక వేసవి ఉదయాన ప్రాణేశాచార్యులు తన భార్యకు అవసరమైన సపర్యలు చేసి, తన కార్యకర్మాలు చేసుకుంటుండగా, ఇంటిముందు నించి ఆచార్యులవారూ అంటూ చంద్రి పిలుపు వినిపించింది. అగ్రహారంలోనే ఉండే నారణప్ప ఉంపుడుగత్తె చంద్రి. ఆమెతో మాట్లాడితే మళ్ళీ శుచి చేసుకోవాలి. అయినా, ఇంటిముందుకి వచ్చిన ఆమె ఎందుకు వచ్చిందో తెలుసుకోవాలి. చంద్రి చెప్పిన విషయం ఆయన్ని విభ్రాంతపరిచింది. నారణప్ప చనిపోయాడు. శివమొగ్గ నుంచి వస్తూ జ్వరం, ఒళ్ళునెప్పులు అన్నాడట. పక్కలో ఏదో గడ్డలా వచ్చింది. నాలుగురోజుల్లో అకస్మాత్తుగా చనిపోయాడు.

ప్రాణేశాచార్యులు గబగబా ప్రక్కన ఇళ్ళలో ఉన్న బ్రాహ్మణులందరికీ ఆ వార్త తెలిపాడు. వారెవరూ ఆ ఉదయం ఇంకా భోజనం చేయలేదు. మంచిదయింది. అగ్రహారంలో బ్రాహ్మణ శవం ఉండగా భోజనం చేయటం పాపం. ఆ శవసంస్కారం చేశాకే ఏమైనా తినడం. నిజానికి ఆ ఊళ్ళో ఎవరికీ నారణప్ప మరణం పట్ల బాధ లేదు. బతికి ఉన్న రోజుల్లో నారణప్ప వారందరికీ విరోధి. ఇప్పుడు చచ్చి వారి తిండికి అడ్డంకి. అతని శవం ఒక సమస్య. ఒక సంకటం. ప్రాణేశాచార్యులు కబురు చెప్పాక బయటకు బయల్దేరిన మగాళ్ళతో వారి భార్యలు ప్రాణేశాచార్యుల నిర్ణయం వినకుండా తొందరపడి ఏమీ చేయద్దని జాగ్రత్త చెప్పారు. లేకపోతే కులంనుంచి వెలి అయ్యే ప్రమాదం ఉంది.

చచ్చిపోయిన నారణప్పకు పిల్లలు లేరు. మరి ఆయన అంత్యక్రియలు ఎవరు చేస్తారు? నారణప్ప జ్ఞాతులు గరుడాచార్యులు కానీ, లక్ష్మణాచార్యులు కానీ చేయాలి. వారిద్దరూ దానికి సిద్ధంగా లేరు. వాళ్ళకి నారణప్పతో సత్సంబంధాలు లేవు. “మా కుటుంబం అంతా అతనితో ఎప్పుడో తెగతెంపులు చేసుకున్నాం. ఆ విషయం పక్కన పెట్టినా, ముందు ఒక సంగతి తేల్చండి. అసలు నారణప్పని ఇంకా బ్రాహ్మణుడిగానే పరిగణించాలా? తక్కువకులపు స్త్రీతో పడుకున్నాడు కదా?” అని అడిగాడు గరుడాచార్యులు. “అవును, ఆమె వండిందే తినేవాడు కూడా” అన్నాడు లక్ష్మణాచార్యులు. నారణప్ప తాగేవాడు. స్వంత పెళ్ళాన్ని వదిలేస్తే ఆమె రోగానబడి చచ్చింది. పితృదేవతలకి తద్దినాలు పెట్టేవాడు కాదు. అందరూ పూజించే సాలగ్రామాన్ని తీసుకెళ్ళి ఊళ్ళో అందరెదురుగానే నదిలో పారేశాడు. ముస్లిం నేస్తాలని తీసుకొచ్చి దేవుడి చెరువులో చేపల్ని పట్టి వండించుకు తిన్నాడు. “అటువంటి వాణ్ణి ఊళ్ళో ఉంచుకున్నందుకే రెండేళ్ళనుంచి పక్క ఊళ్ళ వాళ్ళు కార్యాలకి మనల్ని పిలవడం మానేశారు. ఇప్పుడు వాడికి అంత్యసంస్కారాలు చేస్తే మనల్ని కులంలో ఉంచుతారా” అని సందేహపడ్డాడు, శ్రాద్ధకర్మలు చేయించి పొట్టగడుపుకునే దాసాచార్యులు.

ప్రాణేశాచార్యులకు ఏం చెప్పాలో పాలు పోలేదు. ‘మిమ్మల్నెవరినీ ఈ కర్మలు చేయమని నిర్దిష్టంగా చెప్పలేను. నారణప్ప బ్రాహ్మణ్యాన్ని వదిలినా, అతన్ని బ్రాహ్మణ్యం వదల్లేదు. అతన్ని ఎవరూ కులబహిష్కారం చేయలేదు. అందుచేత అతని శవానికి బ్రాహ్మణులు మాత్రమే అంత్యక్రియలు చేయాలి. ఒకసారి ధర్మశాస్త్రాలను పరిశీలించి చెపుతాను.” అన్నాడు.

ఇదంతా వింటున్న చంద్రి ఉన్నట్టుండి ముందుకు వచ్చింది. తన మెడలో ఉన్న నాలుగుపేటల బంగారు గొలుసు, చేతికి ఉన్న పెద్ద మురుగు, గాజులు అన్నీ తీసి ప్రాణేశాచార్యుల ముందు పెట్టింది. ఆ సొమ్ములు అంత్యక్రియల ఖర్చులకోసం అంటూ గొణిగింది. కనీసం రెండువేల కిమ్మత్తన్నా ఉండే ఆ బంగారం అక్కడ ఉన్న వాళ్ళ మనసుల్లో కలకలం రేపింది. బంగారం పట్ల మోజుతో కులభ్రష్టులమౌతామేమోనన్న భయం ఒక పక్క, తాము కాకుండా మరొకరెవరైనా ముందుకువచ్చి ఆ కర్మకాండ జరిపించేసి, పాపపరిహారార్థం ఏ బక్కచిక్కిన గోవునో దానమిచ్చి ఆ బంగారమంతా కొట్టేస్తారేమోనన్న శంక మరో వేపు. గరుడాచార్యులు, లక్ష్మణాచార్యులు ఒకరినొకరు అనుమానంగా చూసుకోసాగారు. ఆ ఊళ్ళో ఉన్న ఒకే ఒక్క స్మార్త బ్రాహ్మణుడు దుర్గాభట్టుకి ఇదంతా తమాషాగా ఉంది. ఈ మధ్వులంతా తమంత ఆచారపరాయణులు మరెవ్వరూ లేనట్టు పోజులు కొడుతూ ఉంటారు. డబ్బుకోసం ఎవరైనా ఆశపడి నారణప్ప అంత్యక్రియలు చేశారో, వీళ్ళ సంగతి ప్రపంచమంతా పనిగట్టుకుని ప్రచారం చెయ్యాల్సిందేనని నిర్ణయించుకున్నాడు. తలుపు వెనుకనుండి చోద్యం చేస్తున్న బ్రాహ్మణ ఇల్లాళ్ళనూ ఆ బంగారం కలవరపరచింది. లక్ష్మణాచార్యుడి భార్యకైతే మరీను. ఆ బంగారమంతా ఆమె మేనకోడలికి – అంటే నారణప్ప భార్య, చనిపోయినావిడకి – చెందాల్సిందాయె. చంద్రి మంచికిపోయి చేసిన పని సమస్యని మరింత జటిలం చేసిందని అనుకున్నాడు ఇదంతా గమవిస్తున్న ప్రాణేశాచార్యులు.

అందర్నీ వాళ్ళ వాళ్ళ ఇళ్ళకు పంపించేసి ధర్మశాస్త్రాలని తన ముందు వేసుకొని కూర్చున్నాడు ప్రాణేశాచార్యులు. సాయంత్రమయ్యింది కానీ సమస్యకి పరిష్కారం పుస్తకాల్లో కనిపించటం లేదు. నారణప్పని ముందే వెలివేసి ఉంటే ఈ సమస్య ఉండేది కాదు. మిగతా బ్రాహ్మణులంతా ఒకసారి నారణప్పని వెలివెయ్యటానికి తయారయ్యారు కాని, ప్రాణేశాచార్యులే ఆ ప్రయత్నాన్ని ఆపారు. “తనని వెలివేస్తే ముస్లింలలో కలిసిపోయి, ఆ తర్వాత కూడా అగ్రహారంలోనే ఉంటా”నని నారణప్ప బెదిరించటం ఒక కారణమైతే, నారణప్పను ఎప్పటికైనా మార్చి సరైనదారిలోకి తీసుకురాగలనన్న ఆశ, నమ్మకం ఒక కారణం. పైగా నారణప్ప బాగోగులు కనిపెట్టి ఉంటానని అతని తల్లి చనిపోయేటప్పుడు మాట ఇచ్చాడు కూడా.

నారణప్ప మాత్రం ప్రాణేశాచార్యుల ఆచారాల్నీ, ఆయన చెప్పే ధర్మసూత్రాలనీ ప్రశ్నించేవాడు. అగ్రహారంలో ఉన్న మిగతా బ్రాహ్మణుల ప్రవర్తనపై అతనికి అసహ్యం. ఆచారాలనైతే పాటిస్తారేమో కానీ వారి ప్రవర్తన ధర్మమార్గంలో లేదని అతని అభిప్రాయం. ప్రాణేశ్వరాచార్యులు మంచివాడేకాని ఆయన చెప్పే ధర్మాలు అవీ అతను ఉద్దేశించినదానికి వ్యతిరేక ఫలితాల్ని ఇస్తున్నాయని అతని అభిప్రాయం. అగ్రహారంలో పిల్లలను చెడుదారి పట్టిస్తున్నాడని తనను మందలించబోయిన ప్రాణేశాచార్యులతో నారణప్ప నిర్ద్వందంగా ఇదే మాట చెప్పాడు. ఆ రోజున తనను పరిహసిస్తూ నారణప్ప మాట్లాడిన మాటలకు ప్రాణేశాచార్యులకు చాలా కోపం వచ్చింది కూడా.

ప్రాణేశాచార్యులనుంచి సమాధానం రాకపోవడం అగ్రహారీకులను నిరాశపరచింది. పక్క ఊరు పారిజాతపురంలో నారణప్పకు చాలామంది బ్రాహ్మణ స్నేహితులున్నారు. ఆ ఊరి బ్రాహ్మలకు ఆచారాల పట్ల తమకున్నంత పట్టింపు లేదు, ఎంతైనా వారందరూ స్మార్తులుకదా, తమకంటే తక్కువ బ్రాహ్మణ్యం వాళ్ళది. వాళ్ళనడిగితే వాళ్ళెవరైనా కర్మ చేయటానికి సిద్ధపడచ్చు. ఈ ఆలోచనతో వారందరూ కలసి పారిజాతపురం వెళ్ళారు. అక్కడ కులపెద్ద ఒప్పుకునేవాడేమో కాని, దుర్గాభట్టు అడ్డం వేశాడు – ఆ పని చేస్తే, తమను ఈ దూర్వాసపురం మధ్వులు ఎప్పటికీ తక్కువవాళ్ళుగానే చూస్తారని. నిరాశగా, కాళ్ళీడ్చుకుంటూ అందరూ నీరసంగా తిరిగివచ్చారు.

రాత్రి అయ్యింది. అగ్రహారంలో మొగవాళ్ళెవరికీ తిండీ తిప్పలూ లేవు. ఆకలి వల్ల నిద్ర పట్టక అవస్థ పడుతున్నారు. ప్రాణేశాచార్యులు ఇంకా ధర్మశాస్త్రాలు తిరగేస్తున్నారు. ఆయన అవస్థను చూసిన చంద్రికి జాలి వేసింది. ఆయనంటే చంద్రికి చాలా గౌరవం. ఆయన్ని చూస్తున్న చంద్రికి, అటువంటి మహానుభావులవల్ల గర్భం పొందితే మంచి భవిష్యత్తు ఉన్న సంతానం కలుగుతుందని తల్లి చెప్పిన మాటలు గుర్తు వచ్చాయి. ఆకలి ఎక్కువవగా, చంద్రి బయటకు వెళ్ళి తోటలో అరటిపళ్ళు తిని, నదిలో మంచి నీళ్ళు తాగి, ప్రాణేశాచార్యుల ఇంటి వరండాలో ఒక కునుకు తీసింది. అది గమనించిన ప్రాణేశాచార్యులు ఆమెకు పడుకోవడానికి ఒక చాప, దుప్పటి, దిండు ఇచ్చాడు. మనసులో ఏదో తట్టి, లోపల్నించి చంద్రి బంగారం తీసుకువచ్చి, “చూడు చంద్రీ నీ మంచితనం సమస్యని ఇంకా జటిలం చేస్తూంది. ఈ విషయాన్ని బ్రాహ్మణులం ఏదో ఒకటి అత్యవసరంగా తేల్చేస్తారులే. ఈ బంగారం నువ్వే ఉంచుకో. నారణప్ప ఎలానూ పోయాడు. కాని, నువ్వింకా బతకాలి కదా,” అని చెప్పి బంగారం ఆమె చేతిలో పెట్టాడు.

నారణప్ప శవం ఇంకా ఆ ఇంట్లో అలానే పడి ఉంది. ఆ సాయంకాలం అగ్రహారం పక్క పల్లెలో ఇద్దరు భార్యాభర్తలు జ్వరంతో చనిపోయారు. వారినేదో ఆవహించింది అనే భయంతో వారినీ, వారి గుడిసెనీ కలిపి తగలుపెట్టేసారు. అదేం చిత్రమో కాని, ఎప్పుడూ లేంది, పల్లెలోవాళ్ళ గుడిసెలలోనూ ఎలుకలు తిరుగుతున్నాయి. కొన్ని ఎలుకలైతే అర్థంతరంగా చచ్చి కింద పడుతున్నాయి. పల్లెలో మరికొందరికి కూడా జ్వరాలు మొదలయ్యాయి.

తెల్లవారింది. ప్రాణేశాచార్యులకు ఏ గ్రంథంలోనూ సమాధానం కనిపించలేదు. భార్య పనులు చేసిపెట్టి, తాను శుచిగా తయారై, ఊరిబయట అడవి మధ్యలో ఉన్న మారుతి ఆలయానికి వెళ్ళి ఈ సమస్యకు సమాధానం చెప్పమని దేవుణ్ణి ప్రార్థించారు. దహన సంస్కారాలు చేయటం సరైన పనే ఐతే కుడిపక్కన ఉన్న పూలను క్రిందపడేయమని, కాదంటే ఎడమ పక్క పూలను కిందపడేసి తనకు సంకేతమివ్వమని కోరి, ధ్యానం చేస్తూ అక్కడే కూర్చున్నారు ఎదురు చూస్తూ. ఆయన్ని చూస్తూ చంద్రి కూడా ఆ దగ్గర్లోనే కూర్చుంది.

ఇక్కడ అగ్రహారంలో కూడా ఎలుకలు ఎక్కడికక్కడ చచ్చిపడి కనిపిస్తున్నాయి. ఎక్కడనుంచో ఒక రాబందు వచ్చి ఒకరి దొడ్లో ఉన్న ఎలుక శవాన్ని తన్నుకువెళ్ళి ఆ ఇంటి నడికప్పుపై కూర్చొని తినటం మొదలుబెట్టింది. ఆ దృశ్యం అందర్నీ భయభ్రాంతుల్ని చేసింది. ఊళ్ళోకి రాబందు రావటం చాలా అశుభం. చూస్తుండగానే ఇంకా చాలా రాబందులు ఊళ్ళోకి వచ్చాయి. ఉన్న ఇరవై ఇళ్ళ కప్పుల మీదా రాబందులు చేరాయి. అందరూ కలసి పూజలో వాడే గంటలు కొడుతూ, శంఖాలు మోగిస్తూ చాలా గోల చేస్తే కాని అవి అక్కడనుంచి కదల్లేదు. ఇదంతా చూస్తున్న అగ్రహారీకులకు చాలా భయం వేసింది. నారణప్ప ఇంటినుంచి దుర్గంధం వీధంతా వ్యాపిస్తూ ఉంది. శవానికి జరిపించల్సిన కర్మలు జరగకపోతే నారణప్ప ఆత్మ తమల్ని పీడిస్తుందేమోనన్న అనుమానం వారిని కలతపెట్టింది.

చీకటి పడింది కానీ మారుతి విగ్రహంనుంచి, కుడీ, ఎడమా ఎటూ ఒక్క పూవు కూడా కింద పడలేదు. ఏం చేయాలో ప్రాణేశాచార్యులకు బోధ పడలేదు. రెండు రోజులనుంచి తిండి లేని నీరసం. ముందున్న ప్రశ్నకు సమాధానం చెప్పలేని అశక్తత, ఆయన్ని కమ్మేశాయి. భార్యకు మందు ఇచ్చే వేళ దాటింది. ఇంటికి వెళదామని లేచి నుంచున్నాడు. కానీ కదల్లేకపోయాడు. అలా నుంచునే నీరసంతో ఒణుకుతున్న గొంతుతో, మారుతి, మారుతి అంటూ జపించసాగారు.

ఆ గొంతులో నీరసం, నిరాశ వింటున్న చంద్రికి జాలి వేసింది. పాపం ఎంత అవస్థ పడుతున్నాడో. తిండీ తిప్పలూ, నిద్రా లేవు. ఒక్కరోజులోనే మనిషి చాలా తీసిపోయాడు. ఆయన పాదాలకు నమస్కరించాలనిపించింది. ముందుకు వచ్చి ఆయన పాదాల మీద పడబోయింది. చిమ్మచీకటి. ఏమీ సరిగా కనిపించడం లేదు. ముందుకు వంగిన ఆమె తడబడింది. ఆయన మీద పడింది. ఆ పడటంలో ఆమె వక్షం ఆయన మోకాళ్ళకు తగిలింది. ఆ అదాటులో రవిక ముడి విడిపోయి స్తనాలు బయటపడ్డాయి. ఆమె తల ఆయన తొడలపై పడింది. ఆ బ్రాహ్మణుడి మీద జాలో, ఆ అగ్రహారంలో తనను మనిషిగా చూసేది ఈయన ఒక్కడేనన్న కృతజ్ఞతో, ఏదో ఉద్వేగం ఆమెను కుదిపివేసింది. ఆయన్ను అలాగే హత్తుకుని ఏడవటం మొదలుబెట్టింది. ఈ హఠాత్పరిణామానికి బిత్తరపోయిన ప్రాణేశాచార్యులు ఆమెను సముదాయించి, ఆశీర్వదించుదామని ముందుకు వంగారు. ఆయన చేతికి ముందు ఆమె వెచ్చని కన్నీళ్ళు, వేడి నిట్టూర్పులు తగిలాయి. పరిచయంలేని ఆ స్పర్శకు ఆయన రోమాలు నిక్కబొడుచుకున్నాయి. ఆయన చెయ్యి ఆమె కేశాలను నిమురుతూంది. ఆశీర్వచన మంత్రం గొంతులోనే ఆగిపోయింది. చంద్రి ఉద్వేగం ద్విగుణీకృతమయింది. ఆయన చేతుల్ని గట్టిగా పట్టుకొని, లేచి నిల్చుని, ఆ చేతుల్ని రెక్కలాడిస్తున్న గువ్వల్లా కొట్టుకుంటున్న తన స్తనాలపై వేసుకొని గట్టిగా నొక్కుకుంది. ఎప్పుడూ నిండు స్థనాలని స్పృశించని ప్రాణేశాచార్యులకు కొద్దిగా తలతిప్పుగా అనిపించింది. ఏదో కలలో లాగా, ఆ స్తనాలను నొక్కాడు. ఆయన కాళ్ళు బలహీనమౌతుండగా, చంద్రి ఆయన్ను అలాగే గట్టిగా పట్టుకునే కూర్చోబెట్టింది. అప్పటివరకూ సుప్తంగా ఉన్న ఆచార్యుల ఆకలి ఒక్కసారి చెలరేగింది. బాధపడుతున్న పిల్లవాడిలా అమ్మా అంటూ ఒక కేక పెట్టాడు. ఆయన్ను అలాగే తన వక్షానికి పొదివిపెట్టుకుని, చంద్రి తన దగ్గర ఉన్న అరటిపళ్ళను ఒలిచి తినిపించింది. తర్వాత, తన చీరను విప్పి నేలపై పరచి దానిపై పడుకుంది, ప్రాణేశాచార్యులని దగ్గరకు హత్తుకుంటూ, ఏడుస్తూ, నిస్సహాయపు కన్నీళ్ళలో ప్రవహిస్తూ.

(సశేషం)

*****
Samskara – A Rite for a Dead Man
U.R. Anantha Murthy
Translated by A.K. Ramanujan
Oxford University Press
1978
141 pages.