కృష్ణాతీరం – మల్లాది రామకృష్ణశాస్త్రి – ఆధునిక సాహిత్యంలో అనర్ఘరత్నం -14

“కృష్ణాతీరం” – పుస్తకం, 200 పేజీల చిన్న నవల. నేను సుమారు 35 ఏళ్ళక్రితం కొని చదివి పదిలంగా దాచుకున్న పుస్తకం ఇది. ఎన్నిసార్లు చదివేనూ అంటే — లెక్కపెట్టలేదు — కాని, ఓ ముప్ఫై నలభై సార్లకు తక్కువ కాకుండా చదివుంటా నిప్పటికి. ఎన్నిసార్లు చదివినా గానీ, ఎప్పటికప్పుడు కొత్తగా మొదటిసారి చదువుతున్నట్లే వుంటుంది. అదీ దీని మహత్తు. అసలు మొట్టమొదటి సారి చదివినప్పుడు మొదట సరిగా అర్థం కాలేదు — చదవటం చేతకాక. ఎందుకంటే శాస్త్రిగారి రచనని చదివేటప్పుడు ఒఠి అక్షరాలనే కాదు, ఫుల్స్టాపులు, కామాలూ, చిన్ని చిన్ని మధ్య మధ్యలో గీతలూ, సెమికోలనులూ, ఫ్రశ్నార్థకాలూ, ఆశ్చర్యార్థకాలతో సహా చదవటం నేర్చి ఉండాలి. అప్పుడే మనకు ఏ సంభాషణ ఎక్కడ మొదలయిందీ, ఎక్కడ చివరికొచ్చిందీ, ఎవరు ఎవరితో ఏమేమన్నారూ వగైరై వగైరా వివరంగా తెలుస్తాయి. ఈ సందర్భంలో మల్లాది వారు శ్రీపాద సుబ్రహ్మణ్యశాస్త్రి గారిని గుఱించి అన్నమాటలు వారి విషయంలోనూ కూడా సార్థకాలే. కాబట్టి వాటినో సారి గుర్తు చేసు కుందాం.

“ఆయన రచనలు మరోభాషకు లొంగవు. జాను తెలుగు నేర్చిన వారికే శ్రీ శాస్త్రి గారి కథలు చదివి ఆనందించే అదృష్టం.” ఈ ఉపోద్ఘాతంతో కృష్ణాతీరం పరిచయాన్ని మొదలు పెడతాను.

‘మనం కృష్ణాతీరం వాళ్ళం:

పేరు  గొప్పే కాదు: ఎక్కడికి వెళ్ళినా పెద్ద పీట వేయించుకుంటాం !—‘

‘ఓ యబ్బ!— ఏటి ఒడ్డున పుట్టిన వాళ్ళెవరైనా యింతే!—

అటు పెన్నలో  వాళ్ళూ, యిటు గోదావరిలో వాళ్ళూ, — ఏడేడు తరాలనుంచీ యిదే రాంభజన —‘

‘వాళ్ళు చేశారంటే సబబుంది! అక్కడ నన్నయ్య, యిక్కడ తిక్కన్న పుట్టుకొచ్చారు …..’

‘ఆ,- భారతమూ పుట్టుకొచ్చింది! మూడూళ్ళు తిరిగితేకాని ముడిపడలేదు. కృష్ణఒడ్డున కూచుని సంకల్పం జెప్పుకుని, ఓంటిచేతి మీద భాగవతం వ్రాశాడు, ఆ పేద బ్రాహ్మడు! అన్నీ నదులే, కాని, యిదిరా నాయనా తేడా !…’

రాజమ్మ  ( అన్నప్ప గారి గురువుగారి అమ్మాయి) అన్నప్పతోఅనే మాటల్లో మల్లాది వారు పలికించిన తేనె పలుకులు ఇవి.

ఇంకో  సందర్భంలో లచ్చమ్మ అనే  ఆమెతో ఇలా అనిపిస్తారు.

“మనం మనం మనసులు కలిసిన వాళ్ళం. అందరూ బాగుండడమే మనకు కావల్సింది. మీది అద్దరి, మాది ఇద్దరీ! అందరిదీ కృష్ణాతీరమే! అంతే కాకుండా చుట్టరికాలంటూ కలవడంతో మరింత చేరువౌతాం కద! మీ ఊళ్ళో పోపు పెడుతుంటే మా ఊళ్ళో ఘుమ ఘుమ లాడుతుంది.” —

అన్నప్ప ఓసారి సుబ్బరాముడితో అంటాడు .

“వయస్సంటే వంటిమీదకు వచ్చింది కాని మనస్సింకా మనుగుడుపుల్లోనే ఉం దన్నాట్ట వెనకటికి నా వంటి వా డెవడో!- నాయనా, యిది యివాల్టి ముచ్చటా? యీ శుద్ధ తదియకు మా అన్యోన్యానికి అర్ధషష్టిపూర్తి. దాంపత్యం అనేది, తమలపాకు లాటిది, ఆదిలో,– లేతలౌజు , ఆపై కవటాకు, పైపై పండుటాకు ! దాంపత్యమంటే తాంబూలమంటే, ఆద్యంతం రసవంతమే కాదుషోయ్!‘

దాంపత్యంలో  ఆడకూతురు మకురుతనం చేసిందంటే, అది అర్థంలేని మొండిపట్టు అనుకోవడం, మన అమాయకత్వం కాని, మరొహటి కాదు: కవ్వించటం అనేది తలకొక రకం! తమలపాకుతో తా నొకటంటే, మల్లె చెండుతో మన మొక టన్నప్పుడే మన్మథుల వారు మనకు దాసోహం చేసేది!’ అంటాడు అన్నప్ప.

అన్నప్పగారి భోజన ప్రియత్వం గురించి చెబుతూ అన్నప్ప చేతే ఇలా అనిపిస్తారు మల్లాది వారు.

“యీ స్వస్థి కేం గాని, పెందరాడే కాస్త పప్పూ అన్నం బెడుదూ. చుట్టాలొచ్చేరని, నవకాయ పిండివంటలూ జేసేవ్. వంకాయ నాలుగు పచ్చాలు చేసి పోపులో వేసి, ఆనపకాయమీద యింత నువ్వు పప్పుచల్లి, అరటిదూట మొఖాన యింత ఆ వెట్టి, తోటకూర కాడల్లో యింత పిండి బెల్లం పారెయ్. కొబ్బరీ, మామిడీ, అల్లం యీ పచ్చళ్ళు చాల్లే — పెరుగులో తిరగబోత పెట్టి, దాన్లో పది గారిముక్కలు పడేయ్. రవంత శెనగపిండి కలిపి, మిరపకాయలు ముంచి చమురులో వెయ్. సరే క్షీరాన్నమంటావా, అదోవంటా? ములక్కాయలు మరి కాసిని వేసి, పులుసో పొయిమీద పడెయ్, యీ పూటకు యిల్లా లఘువుగానే పోనీయ్. ఇదిగో నేనూ స్నానం జేసి వస్తున్నా గాని, ఈ లోగా, ఓ అరతవ్వెడు గోధుంపిండి తడిప్పెట్టూ, రత్తమ్మొస్తే నాలుగు వత్తి అలా పడేస్తుంది ….. మధ్యాహ్నం పంటి క్రిందకు వుంటాయ్ ! ——‘

—వంట రసకందాయంలో ఉండగా, రత్తమ్మ ఇంత బచ్చలకూరా, ఇన్ని వామనకాయలూ, పట్టుకుని వచ్చింది. అవి చూడగానే అన్నప్ప ‘ రత్తమ్మప్పా! నాకు బచ్చలికూరంటే ప్రాణమే ననుకో , నాలుగు వెల్లుల్లి రెబ్బ లందులో రాల్చి, దిమ్మ తిరిగేట్టూ, తిరగబోతెడితే, ఆహా ! యింకా పంచభక్ష్య పరమాన్నా లెందుకు? ముక్యంగా బొబ్బట్లలో నంజుకునేందుకు! మాంచి వనరు! యింకా అలా నుంచుంటావేం ! మడి గట్టుకో! నీవుకూడా చెయి చేసుకోకపోతే, మా యిద్దరి వల్లాఅయేట్టు లేదు. ‘

మల్లాది వారు వాడిన అనేకానేక సామెతల్ని, జాతీయాలనీ, పదబంధనందనాల్నీగుది గుచ్చితే ఇలా ఉంటుంది.

ఇదో – ఇక్కడో అక్షర కాంతిపుంజం దర్శించి మురిసిపోనౌను.

‘తిండీ తిప్పలుమాని, కంపనుబడ్డ కాకల్లే తిరిగి ఎండగట్టుకుంటే ఏమౌతుంది ? ఏనుగు చిక్కింది . ఎలకపిల్లయ్యింది……. పాలల్లోబడ్డ బల్లి అయితేగాని, అయ్యకు ఒళ్ళు తెలియలా !’

“మబ్బుచాటున ఎండ మండుకు పోతున్నట్లు ఊరంతా యేదో కానరాని చుర చుర, “ —- ఎందుకా చుర చుర?— అన్నప్ప ‘భ్రష్టు’డైన సుబ్బరాముడి ఇంట భోజనం చేసివచ్చినందుకు.

“గంప సంసారం కాకపోవటంతో రాజెవరి బిడ్డరా అన్నట్టు ఆయన వాహినీగానే వెళ్ళమార్చుకుంటూ వచ్చాడు.” –అన్నప్పను గుఱించిన మాట.

“వస్తుతః ఆవిడ ససేమిరా మనిషి”

‘భావి లేని లోగిలి ఉంటుందా ?- పసుపు పూసుకోని ఇల్లుంటుందా ? కాని – కృష్ణాస్నానం అంటే మాకు జన్మానికి శివరాత్రి ! ఆ పుణ్యం నిత్యమూ లభ్యమయ్యేదా?’

బ్రాహ్మణీకం గుఱించి—

‘ఇహ బ్రాహ్మణీకం అంటావా? – ‘చిత్తశుద్ధి – సదాచారం, వినయం, వివేకం – యివి బ్రాహ్మణ లక్షణాలు ! అంతేకాని, ఫలానా యింట్లో పుట్టటం కాదు. యిప్పటి మన సంకుచిత దృష్టితోనే చూస్తే – మన లెక్క ప్రకారం, మంత్రద్రష్టలైన ఋషుల్లో, యెంతమంది బ్రాహ్మణు లున్నారు. ఒక్కడో అరో మినహాయిస్తే – తతిమ్మావా రందరూ అనులోమ ప్రతిలోమముల ఫలితాలే కద ! ‘

అలాగే ఇంకోచోట-

“మన బ్రహ్మిగాళ్ళపని అలాగే ఉంది; వేళకో తవ్వెడు గింజలు ఏరి తెచ్చుకుని, దంచుకుని బొక్కినన్నాళ్ళూ – అర్ధాకలి మీద ఉండటంతో – అర్షవిద్యలు ఒంట పట్టుకుని ఉన్నాయి : యీ జమీందారులూ, ప్రభువులూ, మడులూ మాన్యాలూ అంటూ యిచ్చి సగం చెడగొట్టారు. దాంతో రాజసాలకుపోయి, మరో సగం మనవాళ్ళు చెడ్డారు.”

‘సాహస మంటే చేతికి చిక్కిన అభాగ్యుణ్ని పట్టుకు చెండాడటం కాదు. చేసిన తప్పు తెలుసుకుని చేతులు జోడించడం !’

పాలెం అక్కడికి క్రోసున్నర వుంటుంది. ‘పెళ్ళి నడకలు నడిచినా, సంధ్యావందనం చేసినంత సేపు పట్టదు.’

కనుక, లచ్చి, చేను గట్టున చెంగు  ఎగరేసే రకం కాదు !

‘మీరేమో బ్యామ్మర్లు గందా?’

‘మరో తిట్టు మీ నోటికి రాదా ?’

‘అరుడు మెచ్చితే నరుడూ మెచ్చాడని’

‘అంతో ఇంతో నాళ్ళమధ్యనే పావలా వడ్డీకి తిరుగు తూంది’

‘పాలెంలో చీమ చిటుక్కుమంటే, గ్రామంలో చప్పుడౌతుంది!’

‘నీ బతుకు బ్రాహ్మణకూడు చేశాడు…’

‘లోకం గుడ్డిదైనంత మాత్రం చేత గుర్రం గాడిదా ఒకటవు తాయా?’

‘వెలనాటి వాడంటేనే వేయిళ్ళ పూజారి. అందులోనూ నల్లబ్రాహ్మడు  …….’

“మూడు నిద్దర్లకే ముగ్గురు పిల్ల లన్నట్లు, ఆకుదూసిన మల్లె పందిరికి మల్లే మొగ్గ మీద మొగ్గ తొడుగుతూంది ! “

“నాలుగు కులాలు అంటే అది లెక్క వరుస కాని, ఒక దానికి ఒకటి తీసికట్టని కాదు. తల్లి కడుపున తొలి చూలు బిడ్డ బ్రాహ్మడూ, నాలుగోవాడు శూద్రుడూ అవుతాడా? మనవెర్రి కాని…. “

‘అన్నప్రాశన నాటినుంచి, ఆపోసెనం దాకా అన్నీ ఏకరువు పెట్టింది ‘

‘భార్య గయ్యాళైన – ప్రాణనాథుని తప్పు ; కూతురు చెడుగైన మాత తప్పు !’

వెనకటికో  పద్యం చెప్పారుట. దాని ప్రకారం  – మహాభాష్యం చదవకపోతే పదమంజరి చదవడం దండుగ ! భాష్యం చదివాక పదమంజరి చేతపట్టడం దండుగ – అని. ఇంకా అనేకానేక ముచ్చటైన పదబంధనందనాలు చూసి మురిసిపోడానికి– అవధరించండి!

“కూసు చిప్పిళ్ళు , సన్నాయి నొక్కులు , గారాల కూచి , నిత్య పెళ్ళికూతురు , సకల మంచివాడు, పప్పు ఎనిపినట్టు ఎనపటం , చిన్నెలూ చిద్విలాసాలూ , యేడుపాయల జడలల్లటం , పాత్రసామానుతో పాటు  పడి ఉండటం , లుసుకూ లుసుకూ పోయి రావటం , వూళ్ళో ఉప్పూ పత్రి పుట్టటం , వెన్నెల్లో మల్లె పువ్వల్లే ఉండటం , సాయలా పాయలాగా మాట్లాడటం, కస్సుమనకుండా కన్నబిడ్డను పలకరించినట్టు, మనిషి కడుపు నిండేట్టు ఉండటం, నవ్వితే ఉరుం ఉరుమినట్లే, మాట మల్లెమొగ్గల సౌరు, –వగైరా వగైరా రామకృష్ణశాస్త్రీయమైన పలుకుబళ్ళు ఎన్నో ఎన్నెన్నో.” ఆయన భాష అధిక చక్కనిది, ఆంధ్రికి వరమైనది.

ఇంకా  చూడండి….

“నిండు ముస్తాబు మీద ఉంటుంది. మడి గట్టుకున్నంత సేపైనా ఘుమ ఘుమ లాడుతూ ఉండాల్సిందే. “

“నాలిక మీద తేనె ఉంటే నరుడికి మంచి, మనసులో పూవులుంటే, దేవుడికి మంచి!”

“మనతోటలో తులసిమొక్కను తెచ్చి యేసుకున్నా మనుకోండి; దానికి పూలూ కాయలూ లేకపోతేనేం—– పూజ్జేసుకునేందుకు పనికిరావడంలా ? మామిడి అంటులు అల్లా దిగ్గాయించడమేం? నన్నిలా చిగుళ్ళతోనే సరిపెట్టుకొమ్మంటాడేం? అని తగూలాడుతుందా ! మన పుటకిందుకూ అని , మనం దెలుసుకుంటే చింతే ఉండదు !”

“అడవి పక్షుల కెవ్వడాహార మిచ్చెను, మృగజాతి కెవ్వడు మేత పెట్టే— అని పెద్ద లన్నారు. “

“ఏటికేడాదీ పురాణం జెప్పేవాడికి, ఎదుటివాడి కునుకుపాట్లేం దెలుస్తాయి ?”

“మనిషి మళ్ళీ నీళ్ళోసుకున్నట్టుంది ; పూవుల పొట్లం లాగుంది !’’

“యింటి వెనకాల యింగువ చెట్టుంటే యల్లంతా ఘుమ ఘుమేనే అమ్మాయ్”

“ఆనాడు అక్బరు సాయిబు సూర్య నమస్కారాలు చేయగా లేంది, అన్నీ తెలిసిన మావారు శూద్రుల యింట ఆపోసనం పుచ్చుకుంటే ఏం దోషమా అంట!” –అంటుంది అన్నప్ప యిల్లాలు. రంగడికి రామశేషుకు మధ్యనున్న ఆత్మీయతను అపార్థం చేసుకున్న రామశేషు భార్య అమ్మడితో రంగడు – “అక్కయ్యమ్మా! నేను గొడ్లమధ్య పుట్టాను, గొడ్లలో పెరిగాను—కాని గొడ్డులాగా పెరగలా! అదే నాకూ—నీకూ తేడా! “

మాటకు మాట జోడించుకుంటూ పోయి ఓ  చిత్రమైన అందాన్ని ఆవిష్కరించటం.

“ఇంటి దగ్గర నుంచేనా ?”

“కాక?”

“కాకో — నిక్కాకో ! నీకు తెలియాలి.” — ఇదో మచ్చు తునక. ఇంకో బంగారు మొలక.

“ఒకరు చెప్పాలా? పాలెం పాలెం కోడై కూస్తుంటే…”

“ పాలెంలో కోడి కూసినా,బ్రాహ్మణవాడ నిద్రలోనే ఉంది.”

ఇప్పటి  వరకూ మల్లాది వారి పలుకుబడులను  వరుసగా వ్రాసుకుంటూ పోయాను. దీనివల్ల పాఠకులకు మన తెలుగు పలుకుబడి, దానిలోని నానుడి, నుడికారం అందచందాలు అవగత మవుతాయని. ఇంక ఇప్పుడు ఆయన వ్రాసిన రెండు మూడు సంఘటనలని యథాతథంగా వ్రాస్తాను. వీటిద్వారా వారి రచనలోని వేగం, కథాకథన చాతుర్యం పాఠకులకి అనుభవం లోనికి వస్తాయి.

సీతారామాచార్యులవారని  ఓ ధన్వంతరి లాంటి వైద్యులగురించి ఇందులో వివరంగా వుంటుంది. ఆ సంఘటన గురించి ఉదాహరిస్తాను.

“అన్నప్పగారూ. మీరు యింటికి వెళ్ళేప్పుడు మీ నవ్వు కాస్త యిక్కడ దిగవిడిచి వెళ్ళండి. ఆరగారగా నవ్వుతుంటే ఆరోగ్యం మరింత బాగుపడుతుంది” . అది ఓ పట్టానికి వినిపించుకుని, అన్నప్ప – ‘అంటే యిప్పుడు నీ ఆరోగ్యానికి వచ్చిన లోపమేమిటి ?

“ఇప్పు డేం లే దనుకోండి !”

“ఒకప్పుడు మటుకు?”

“ఏం సుబ్బన్నా, చెప్పనా?”

“ఓ మా రాజు బిడ్డలాగా! ఇప్పు డా యెద్దడి తీరిందిగా- అన్నప్పగారూ! శేషయ్యగారు చెప్పడం కాదు, నేం జెప్పుతా వినండి! యీ కుర్రాయినకి పెళ్ళామంటే ప్రాణం! మా అమ్మాయిగారికి, యింకా చిన్నతనం; వుత్తి పుణ్యానికి, ఏదో మాటామాటా పెంచుకుని, నవ్వులతో పోనిచ్చే దాన్ని నారసాల దాకా తెచ్చుకున్నారు: యిద్దరికీ గుక్క తిప్పుకోవడం చేతకాలేదు: యిప్పుడిన్ని కబుర్లు చెబుతూ యింత నిరవాకం జేస్తున్నాడే యీ బంగారుతండ్రి – తానేం జేశాడు ? చేతనైతే తనిల్లు తాను దిద్దుకోవాలి- లేదా యీ ముసిలాడికి చెప్పాలి  –

“ అమ్మా అయ్యకు జెప్పేందుకు, మొగ బిడియం గావచ్చును: నాతో చెప్పడానికేం – కన్నామన్న పేరే వారిది కాని, పెంపకం నాదేకంద !

ఉహుఁ చెప్పలా! –

“మీసం మొలకేసిందిగా. మొనగాడైనాడు!

“తిండీ తిప్పలుమాని, కంపనుబడ్డ కాకల్లే తిరిగి – ఎండగట్టుకుంటే ఏమౌతుంది ? ఏనుగ చిక్కింది . ఎలకపిల్లయ్యింది. అప్పుడన్నా మేలుకోవచ్చా? పంతా లాయెను !…. పాలల్లోబడ్డ బల్లి అయితేగాని, అయ్యకు ఒళ్ళు తెలియలా ! సీతారామాచార్ల దగ్గిరకు పోయినాం: అయ న్నరం నరం పట్టి చూసి, అహ! ఓహో – అనుకుంటూ అటు యిటూ పచారుచేసి, రవంత కూనిరాగం దీసి, వచ్చి వెన్నుమీద ఒక్కటి చరచి, ‘ఓరి భడవా, మమ్మల్నందరినీ మించేట్టున్నావురా!’ అంటూ ‘ఒరే సుబ్బన్నా, మాకు, వచ్చిన వ్యాధి నయం జేయటం ఎలాగో, తగు మాత్రం తెలుసు, వీడికి వ్యాధి రప్పించుకోడ మెలాగో – తెలిసిందోయ్! ఏంరా శేషూ, ఏమిటి నీకీ తెగులు?’ అని ఓ గదమాయింపు గదమాయించే సరికల్లా, బయటపడక తప్పింది కాదు; మాచేత వాగిందే వాగించి, ఏమాకళింపు జేసుకున్నాడో, మళ్ళీ కూనిరాగం అందుకున్నాడు; అలా కుసింత సేపు గునిసి,- నను బ్రోవమని చెప్పవే,- సీతమ్మతల్లీ, అని పాటెత్తుకున్నాడు: ఆ మనిషి అలా పా టెత్తుకున్నా డంటే, వచ్చినవాడి ఖాయిలాకి రాంకీర్తన పాడేస్తున్నా డన్నమాట! అదే కొండగుర్తు: వేళ్ళు మడిచి చిటికె వాయిస్తూ, ఆయన పాడుతుంటే,- ఎదటివాడు అప్పటికప్పుడే సగం కోలుకుంటాడు; ఆ – అదేమందూ, అదే మంత్రం ఆ మనిషి వైద్యం అదోమాదిరి! –

“అలా పాట ఆసాంతం పాడేసి, సీతమ్మ తల్లిని ముమ్మారు తలచుకొని, ఎదురుగుండా కూచుని, ఏమన్నా డంటే —-

‘చీకటితో బలరాముడు

ఎండెక్కితే  చిన్నికృష్ణుడు,

మధ్యాహ్నం భోజరాజు

రాత్రికి  రాయలవారు—

‘ఒరే, నాయనా, ఓ యేడాదిపాటు యిలా కానీయ్! తరువాత అదే అలవాటై ఊరుకుంటుంది. పచ్చటి నీడను పగటి నిద్ర అలవాటుచేసుకో ! వెన్నెల్లో కూచుని హాయిగా సంగీతం పాడుకో! బద్ధకమేసింది, ఒక్క గుక్కెడు మంచినీళ్ళు — గుక్కెడే తాగి బబ్బో.

‘శేషూ, రావణబ్రహ్మకు లంకంత లోగిలుండగా ఆ ఒక్క మనిషీ ఉండేందుకు చోటు లేకపోయిందా? ఆవిడ ఉండనందా? –

‘అది కాదురా అసలు సంగతి;

‘అతగాడు వేత్త కదా? లంకానగరం రాగద్వేషాల మీద నిర్మించిందాయెను. కనుక వాటికి అంటి ముట్టకుండా ఉండేట్టు అశోకవనం నిర్మించి, అక్కడ ఆ తల్లికి విడిది కలిపించి సేవించుకున్నాడు.

‘నాయనా మనందరిదీ, రావణబ్రహ్మ మతమే;

‘ఆ తల్లి ఉన్నచోట అశోకవనం!

తనువుకై నా, ధరణికై నా యిదే భేషజం!’

యిలా  అనేసి ఊరుకున్నాడు.

“మాకు అందులో ఒక్కముక్క అర్ధం కానిదే! ‘ఆచార్లగారూ, చీకటితో బలరాము డేమిటి, చిన్ని కృష్ణు డేమిటి? ఏమిటి దాని కమామీషు,’ అని అడిగేశాను.

“ఆయ నన్నారుగందా! ‘ఒరే, మరేం లేదురా! నిద్దర్లేవంగానే పుడిసెడు తేనె పుచ్చుకోవడం – ఎండెక్కినాక వెన్నముద్ద! అక్కడికి ప్రాతఃస్మరణ అవుతుంది, భోజరాజువారు, పెసరపప్పు గుత్తంగా వండించుకుని, నెయ్యోడుతూ తినేసి, గడ్డపెరుగు, ఫలహారం జేసేవాట్టా! రాయలవా రున్నారే, ఆయనకు రాత్రిపూట వేరే తిండీ తిప్పలూ అవసరం లేదు. పాలమీద చెత్త యింత తినేసి, హాయిగా పడుకునేవాడు.

‘ఇదీ పద్ధతి. యిదీ పథ్యం! యీ సాలుకు యిలా జరుపుకుపోతే, వచ్చేయేడు కాముడు ఖజ్జూరపండు దినొచ్చు.

‘ఒరే శేషూ, యీ వెర్రి నీ మంచికే వచ్చిందిరా, ఒంటరొంటరిగా, అఘోరించదలచుకున్నప్పుడు, యింటి పట్టున ఎందుకూ? నేం జెప్పినట్టూ, ఆ పై న్నీకు తోచినట్టూ చెయ్!

‘మామిడికోళ్ళ దగ్గిర, మనకో మూడెకరాల తోటుంది; దాన్నంటే ముప్పై ఎకరాల బంజరూ! అదీ యిదీ  పనగలిపి పచ్చబడితే, అక్కడున్న పదిమందీ మన కళ్ళ ఎదుట చల్లగా ఉంటారు: అంతమేరా నీకు సర్వదుంబాలాగా, హస్తార్పితం జేస్తున్నాను. ఇహ ఆ పని మీద ఉండు!’ అని మాకు సెలవిచ్చి, పదిబారలు వచ్చినాక నన్ను మళ్ళీ వెనక్కి పిలిచి ,- ‘ఒరే సుబ్బన్నా, వీడిని యిక్కడికి లాక్కురావడం అన్నిందాలా మంచిదే అయింది సుమా! మరి ఏ సంచికట్టుగాడికో చూపించి ఉంటే శ్వేత పాండువనో, కాకపోతే రాజయక్ష్మమనో, పుస్తకాల్లోంచి ఏవో దిక్కుమాలిన పేర్లు వెదకిపెట్టి పుఠం ఆర్చేవాడు. ఒరేయ్, దొబ్బుడాయ్ అనేది కావటానికి గొప్ప జబ్బు! అది వీడికి పట్టుకుంది. అందుకు సందేహం లేదు.!

‘దీనికి, అనుపానమే ఔషధం !

‘నే నింత చేతకాని వాణ్ణయితినేమా అని, లో లోపల గింజుకోడంతో, యిలా లోచెడ్డాడు. చేతినిండా, చిత్తం వచ్చిన  పనంటూ ఉంటే నిబ్బరం, దానంతట అదే అబ్బుతుంది. మళ్ళీ నిమ్మకు నీరెత్తుతుంది; యిదీ అసలు కిటుకు! యీ విషయం రెండో కంటివాడికి తెలియనీయవద్దు. వీడి క్కూడా చెప్పద్దు. నీవు మట్టుకు అంటిపెట్టుకుని ఉండు.

‘నేను, యీపూట అక్కడికి వెళుతున్నాను.

‘మీరు శనివారం తెల్లారిగట్ల బండీ కట్టుకున్నారా అంటే, అట్టే ఎండెక్కకముందే చేరుకుంటారు. వండుకునేందుకూ వార్చుకునేందుకూ అక్కడ అన్ని ఏర్పాట్లు ఉన్నాయి. ప్రస్తుతానికి మన పర్ణశాల ఉంది. మనిషి సాయం అంటావా? చెదురువాటుగా ఓ యాభై కుటుంబాల దాకా ఉన్నాయి. చెప్పిన పని చేతులు కట్టుకుని చేస్తారు. దూకూ అంటే దూకేస్తారు: వాళ్ళందరూ మన బలగం! చక్కగా కాలక్షేపం అవుతుంది. ఒరే, వాడి వళ్ళు బాగుపడాలంటే, నీవో ఏడాదిపాటు, వళ్ళు దగ్గిరపెట్టుకు ఉండాలి. యిహ పోయిరా, పో.’- అన్నారు. సరేనని యింటికిపోయి కావలసిన బట్టా పాతా పట్టుకుని అనుకున్న నాటికి యిక్కడకు వచ్చి పడ్డాం –‘

ఇంకో  చిన్ని సంఘటన తో ముగిస్తాను కృష్ణాతీరం పరిచయాన్ని. ఆచార్లవారూ అన్నప్పా కలసి బండి దగ్గరకు  వస్తారు. ఆచార్లవారు అన్నప్పదగ్గిరకు  వచ్చి, “ఏంరా, వెళ్ళి రమ్మంటావా?” అన్నారు.

“రమ్మనమనే, అంటున్నాను. మీరు కూడా.—-“

“ఒరే, నన్ను మీ రంటా వేమిరా ?ఇక్కడిందరున్నారు చూడు! ఒక్కనా డనలే దంత మాట. అన్నను తమ్ముడు పట్టుకుని  ‘మీరు’ అన్నాడంటే, ఎప్పు డంటాడు? ఓ చెంపను మునసబు కోర్టులో దావా నడుస్తున్నప్పుడు! అందుకోసమనే రోజూ ఒక్క పర్యాయం తేనె పుచ్చుకుంటే, నోటికి అనవచ్చినమాటేదో అనకూడని మాటేదో తెలిసివస్తుంది. అవునుగాని, నీవు ఆ రామయ్య తండ్రిమీద ఒంటికాలిమీద లేస్తుంటావట! ఆ తల్లి ఏమనుకుని పోతుందో, అనే ధ్యాసవుండద్దురా ! బిడ్డ తండ్రి మీద ఎదురుతిరగటం ఏ తల్లి హర్షిస్తుందిరా ?—-

“నాయనా, మనం మనుషులం! దేవతల తప్పులెన్నేందుకే బ్రహ్మ యిచ్చా డింత తెలివి ! మన అమ్మ మనకు దేవత ! మరో దైవం మనకు లేడు. అక్కరలేదు  ఆమాట నిజమే  కాని రాఘవుడు మన దైవానికి దైవం కాదుట్రా! అమ్మ అంటే, బిడ్డకు లోకువ కనుక, పిలిచినప్పుడల్లా పలుకుతుంది. మనకు తల్లి దగ్గర అంత గారాబం లేదనుకో, అయితే మటుకు మనం అంటే, మనమనం అమ్మా అని, ధ్వనించినప్పుడల్లా నాన్నా అని ప్రతిధ్వనిస్తూనే ఉంటుంది. ఆ మాట కాదంటావా? ఆ తల్లిని నమ్మినవాడికి లోచూపు లేదంటావా ? లోపించిందంటావా? జయ్ రఘునాయక ! జయ్ జానకీ రమణ !ఒరే అన్నప్పా ! యీ నటన కూడా ఒక లీలావినోదమే! శ్రీరామ నామం హృదయంలో పదిలంగా దాచిపెట్టుకుని పైకి యిదో నాటకం ఆడుతున్నావూ? అంతేకాదూ?…..”

ఆచార్లగారు  ఇలా లాలన చేస్తుండగా, అన్నప్ప  కనులనీరు నిండినది: అమితానందాన,—– మనిషి గజగజలాడి పోయినాడు. తెప్పరిలి, నవ్వుతూ అంతలో అంతకంతగా పొంగి పోయినాడు. “ఔనన్నా, పిల్లవాడు తాయెల్లం దాచుకున్నట్టు దాచుకున్నాను. నేటికి నా బండారం బట్టబయలు చేశావ్ !జయ సాకేత నిలయ !అంటూ చిందులు తొక్కుతున్నాడు అన్నప్ప.

‘రామహో సీతా రామహోఁ- ‘అంటూ రాజప్ప గానాని కందుకున్నది. — అందరూ ఒక్కక్షణం ఆ తన్మయత్వంతో ఉండి , —మన ధోరణికి వచ్చారు.

ఆచార్ల  వారు, ‘అమ్మా సీతమ్మా!’ అని గర్జించి బండిలోనికి ఎక్కి కూర్చున్నారు. బండి పరుగందు కున్నది. బండి కనుమలుపు తిరిగే దాకా, ఎవరూ కదలలేదు. ఆపై ఎవరిదోవను వారు తప్పుకున్నారు.

తెలుగు  భాషలోని అందచందాలను ఆకళింపు  చేసుకోవాలంటే కృష్ణాతీరాన్ని  చదవాల్సిందే.