“మన లిపి పుట్టుపూర్వోత్తరాలు” – ఒక అద్భుత పుస్తకం

విష్ణుభొట్ల లక్ష్మన్న

ఒక విశ్వవిద్యాలయమో లేదా అనేక వ్యక్తుల ద్వారా ఏర్పడి ఆర్ధిక వనరులు బాగా ఉన్న ఒక అంతర్జాతీయ సంస్థ మాత్రమే పూనుకొని చెయ్యాల్సిన పరిశోధన, అందుకు సంబంధించిన ఫలితాలను సామాన్యులకు అందుబాటులో రాసి దాన్ని ప్రచురణల ద్వారా గ్రంథస్థం (విశాలాంధ్ర పబ్లిషింగ్ హౌస్ వారి సహకారంతో) చెయ్యవలసిన పనులను – ఒక తెలుగువాడు తనొక్కడే చెయ్యబూనటం సాహసం! అదీ ఏభై ఏళ్ళ క్రితం! భారతీయ భాషల్లో ఎక్కడా చెయ్యని ప్రయత్నం తెలుగులో చేసి ఈ పుస్తకం ద్వారా మనకి అందించింది శ్రీ తిరుమల రామచంద్ర. ఈ పుస్తకాన్ని దాదాపు పాతికేళ్ళ కిత్రం నేను చదివినా ఇప్పుడు మళ్ళీ చదువుతుంటే కలిగిన ఆనందం మాటల్లో చెప్పటం కష్టం. ఇప్పటి తెలుగు జాతి అంతా శ్రీ రామచంద్రకు ఈ ఒక్క పుస్తకం రచయితగా ఋణపడి ఉన్నారంటే అది అతిశయోక్తి కాదు.

ప్రశ్నలు

ప్రపంచంలో ఏది మొదటి పుస్తకం? ప్రపంచ లిపుల పుట్టుకలో పురాతన సంస్కృతులైన ఈజిప్ట్, క్రీటు, మొసపొటేమియా, గ్రీసు, పర్షియా జాతుల లిపుల ప్రభావం ఎంత? అతి ప్రాచీన సంస్కృతుల్లో ఒకటైన మన చరిత్రలో చాలా కాలం వరకు నోటి మాటకున్న విలువ వ్రాతకు ఎందుకు లేక పోయింది? భారత దేశానికి తనదంటూ ఒక మూల లిపి ఉందా? లేదా? మనకి లిపి భిక్ష పెట్టింది విదేశీయులా? మరి బ్రాహ్మీ లిపి, ఖరీష్టి లిపి అని పేర్లు వింటాం కదా అవి ఎక్కడ పుట్టాయి? సింధు నాగరికతలో కనుగొన్న లిపులకు ఇప్పుడు మన దేశంలో వాడకంలో ఉన్న లిపులకు ఏమైనా సంబంధం ఉన్నదా? మరి సంస్కృత, ప్రాకృత భాషల యొక్క వర్ణమాలల మూలాలు ఎక్కడ? ఏది మన లిపి? అది ఎంత పాతది? లిపి రాతలో ఎడమనుంచి కుడి వైపు, కుడి నుంచి ఎడమ వైపు, పై నుంచి క్రిందకి, క్రింద నుంచి పైకి – ఇవన్నీ ఎలా, ఎందుకు ప్రచారంలోకి వచ్చాయి? అసలు ప్రపంచంలో లిపి ఎంత పాతది? లిపులన్నీ చిత్ర లిపులుగానే మొదలయ్యాయా? బౌద్ధ, జైన మతాలు మన లిపి విస్తరణకు ఎలా తోడ్పడ్డాయి? తెలుగు సాహిత్యంలో ఆది కవి అయిన నన్నయ్య గారి భారతం మూల ప్రతి ఒకటి ఒకవేళ ఇప్పుడు దొరికితే మనం చదవగలమా? తెలుగు, కన్నడ లిపులకి గల అనుబంధాలేమిటి? ఒకప్పుడు ఒకే లిపిగా ఈ రెండు భాషలు ఉన్నాయనుకుంటే ఇవి రెండు విడివిడి లిపులుగా ఎప్పుడు వేరయ్యాయి? తెలుగులో ఇప్పుడు ఉన్న అక్షరమాలకి ఎప్పుడు, ఎందుకు, ఎలా కొత్త అక్షరాలు వచ్చి కొన్ని ఉన్న అక్షరాలు పోవటం జరిగింది? విచిత్రంగా కనిపించే అరసున్న మన అక్షరమాలలో ఎప్పుడు – ఎలా వచ్చింది? అచ్చులో ముద్రించటం వల్ల తెలుగు లిపిలో జరిగిన మార్పులేమిటి?

అన్నీ ప్రశ్నలే!

ఈ ప్రశ్నలకి సమాధానాలు ఈ పుస్తకంలో దొరుకుతాయి!

ఈ సమాధానాలన్ని సరైనవే కానక్కరలేదు. కానీ, 50 ఏళ్ళ క్రితం ప్రచురించ బడ్డ ఈ పుస్తకంలో చాలా సమాధానాలు సరైనవే! ప్రతి పాఠకునికి ఈ సమాధానాల కన్నా ఈ పుస్తకం చదువుతుంటే కలిగే ఆలోచనలు, ఉదయించే ప్రశ్నలు చాలా ముఖ్యమైనవి. భాష మీద మమకారం ఉన్న ప్రతి ఒక్కరు చదవాల్సిన పుస్తకం ఇది. అప్పటి తరంలో ప్రతిభామూర్తులైన శ్రీ తాపీ ధర్మారావు, శ్రీ రాళ్ళపల్లి అనంత కృష్ణ శర్మ వంటి ఉద్దండులనే మెప్పించిన ఈ పుస్తకాన్ని చదివి మెచ్చని వారు ఉండరేమో!

ఇంత కష్టమైన “పొడి వస్తువు” (dry subject) ను తీసుకొని వాడుక భాషలో అందరికీ అర్ధమయ్యేలాగా వ్రాయటం ఎంత కష్టమో అది ప్రయత్నించిన వారికే తెలుస్తుంది. సంస్కృత, ప్రాకృత భాషలను మథనం చేసి, వైదిక బౌద్ధ వాఙ్మయాన్ని అధ్యయనం చేసిన శ్రీ రామచంద్ర ఈ పుస్తకానికి న్యాయం చేకూర్చారు

ప్రపంచంలో రెండు ముఖ్యమైన లిపుల రహస్యాలను కనిపెట్టిన ఇద్దరు మేధావులు

మానవజాతి మనుగడలో ఎన్నో లిపులు ఉద్బవించాయి! అలాగే ఎన్నో కారణాల వల్ల కొన్ని ముఖ్యమైన లిపులు కాలగర్భంలో కలిసిపోయాయి. అటువంటి లిపులలో రెండు లిపులను కొంచెం వివరంగా ప్రస్తావించారు శ్రీ రామచంద్ర తన పుస్తకంలో. మొదటిది పురాతన ఈజిప్ట్ సంస్కృతికి మూలమైన హైరోగ్లిఫ్ లిపి, రెండవది భారత దేశ సంస్కృతికి మూలమైన సంస్కృత, ప్రాకృత భాషల వెనుకనున్న బ్రాహ్మీ లిపి. ఆశ్చర్యమేమిటంటే ఈ రెండు లిపుల రహస్యాలను ఛేదించిన వారు పాశ్చాత్యులే! మొదటి వ్యకి ఫ్రెంచ్ దేశస్తుడైన జాన్ ఫ్రాన్స్‌వా ఛాంపోలియన్ (Jean-François Champollion). రెండవ వ్యక్తి బ్రిటీష్ దేశస్తుడైన జేంస్ ప్రిన్సెప్ (James Prinsep).

రెండు భాషలు (ఈజిప్షియన్, గ్రీకు) మూడు లిపులు (హైరోగ్లిఫ్, డెమోటిక్, గ్రీకు) లతో ఉన్న రొసెట్టా ఫలకం (Rossetta Stone) దొరకటం హైరోగ్లిఫ్ లిపి రహస్యాన్ని కనుక్కోటానికి ఉపయోగపడితే, వివిధ ప్రాంతాల్లో దొరికిన అశోకుని శాసనాలు (అలహాబాద్, రథియా, మథియా, ఢిల్లీ, సాంచీ) బ్రాహ్మీ లిపి రహస్యాలను కనుక్కోటానికి సహాయపడ్డాయి. ఇక్కడ ఒక్క విషయం గమనించాలి! హైరోగ్లిఫ్ లిపి, బ్రాహ్మీ లిపిల రహస్యాలను కనిపెట్టటంలో ఆ ఆ కాలాల్లో రాజ్యమేలిన రాజుల పేర్లు, రాణుల పేర్లు సరిగ్గా గుర్తించటం వల్ల ఈ లిపులలో వాడిన అక్షరాలను గుర్తించగలగటం ఒక ముఖ్యమైన పరిశోధనా అంశం!  ఈ రెండు లిపులని కొన్ని వందల సంవత్సరాలు ఎందరో వ్యక్తులు ఎంతో ప్రయత్నం చేసినా ఎవ్వరూ చదవలేక పోయారు. ఈ ఇద్దరు మేధావులు ఈ లిపుల రహస్యాలను ఛేదించి మానవ జాతికి ఎంతో ఉపకారం చేసారు. ఈ పుస్తకం నిండా ఇటువంటి వివరాలు ఎన్నో! మరొక ఆశ్చర్యకరమైన విషయం ఏమిటంటే ఈ ఇద్దరు మేధావులు అతి చిన్న వయస్సులో (42, 40 ఏళ్ళు) అకాల మరణం పొందటం.

తెలుగు లిపి ఆవిర్భావం  – శాసనాల చిత్రాలు

తెలుగు లిపిలోని పరిణామక్రమాన్ని వివరించే ఈ రెండు పట్టికలను చూడండి. శాతవాహనుల కాలంలోని అధికార భాష అయిన ప్రాకృత భాష, బ్రాహ్మీ లిపిలో రాయబడ్డ “గాథా సప్తశతి”లో తెలుగు పదాలు మొదటిసారిగా ఉపయోగించారని పరిశోధకుల అభిప్రాయం.

[cincopa 10762708]
ఇక్కడ కొన్ని శాసనాల చిత్రాలను పాఠకుల వీలు కోసం ఇస్తున్నాను. మన తెలుగు లిపి ఎలా పరిణామం చెందింది అన్నది క్రీస్తు పూర్వం దాదాపు ఐదు వందల ఏళ్ళ క్రితం అశోకుని శాసనాల నుంచి మొన్న మొన్నటి బ్రౌన్ కాలం నాటి వరకు ఉన్న లిపులను పరిశీలిస్తే తెలుస్తుంది. ఈ శాసనాల చిత్రాలను, అందుకు సంబంధించిన వివరాలను ఈ లింక్ నుండి తీసుకోబడ్డాయి.

చిత్రాల వివరాలు:

Telugulipi1a & 1b : తెలుగు లిపి పరిణామం

1 & 2. Asoka_script-1 : క్రీస్తు పూర్వం దాదాపు ఐదు వందల సంవత్సరాల నాటి అశోకుని కాలంలోని బ్రాహ్మీ లిపి.

Satavahana_script:  క్రీస్తు శకం మొదటి శతాబ్దంలో చెక్కబడిన ఈ శాసనం మహారాష్ట్ర నాసిక్ గుహలో దొరికిన శాతవాహనుల కాలం నాటి శాసనం.

Ikshvakula_script :  క్రీస్తు శకము మూడవ శతాబ్ది లోని ఇక్ష్వాకుల కాలంనాటి శాసనం.

Salankayana_Script:  క్రీస్తు శకం నాల్గవ శతాబ్దిలోని శాలంకాయన నంది వర్మ శాసనం.

Vishnukundi_script:  క్రీస్తు శకం ఆరవ శతాబ్దిలోని విష్ణుకుండి ఇంద్ర వర్మ శాసనం.

Pallava_script:  క్రీస్తు శకం 640లోని పల్లవ నరసింహ వర్మ శాసనం.

nannaya_script:  క్రీస్తు శకం పదకొండవ శతాబ్దిలోని నన్నయ కాలపు లిపి (రాజరాజ నరేంద్రుని శాసనం).

Tikkana_script:  క్రీస్తు శకం పదమూడవ శతాబ్దిలో కాకతి గణపతి దేవుని శాసనం (తిక్కన కాలపు లిపి).

Srinatha_script:  క్రీస్తు శకం పదునాల్గవ శతాబ్దిలోని పెద కోమటి వేమా రెడ్డి శాసనం (శ్రీనాథుని కాలపు లిపి).

Christian_Script:  క్రీస్తు శకం 1747 సంవత్సరంలో క్రిస్టియన్‌లచే రాయబడిన తెలుగు లిపి.

Brown_script:  క్రీస్తు శకం 1817 సంవత్సరంలో బ్రౌన్ దొర కాలం నాటి తెలుగు లిపి.

బ్రాహ్మీ లిపి అవతారాలు – ఱ చర్చ

ఇప్పటికీ తెలుగులో ఱ ఎప్పుడు వాడాలి ర ఎప్పుడు వాడాలి అన్నది నా లాగే చాలా మందికి తెలియని విషయం అనిపిస్తుంది. ఈ పుస్తకం చదువుతుంటే ఱ ళ లపై చర్చ బాగుందనిపించింది. మీ కోసం కొన్ని విషయాలు ఈ పుస్తకం నుంచి.

ఱ ళ లను గురించి ఇది వరకే కొంత తెలుసుకున్నాము. ళ అనేది భట్టిప్రోలు శాసన కాలం నుంచి క్రమంగా అభివృద్ధి అవుతున్న ప్రత్యేకాక్షరమే గాని ల పైన చుక్క పెట్టడం వల్ల నడమంత్రంగా తయారైంది కాదు. అలాగే ఱ (బండీ ర) కూడ చాల పాతది. ఇది మనకు శాలంకాయనుల నుంచే – అంటే ఇప్పటికి 16 వందల ఏళ్ళ నాటి నుంచి – శాసనాలలో కనిపిస్తున్నది. తమిళంలోను అంత ప్రాచీనకాలం నుంచి ఉంది. కన్నడంలోను మన శాసనాలలో కన్నా ముందుగానే ఉంది. మీరు దీనిని – ఱ ను – మొదటి తెలుగు శాసనమైన ఎర్రగుడిపాడు శాసనంలోను, తర్వాతిదైన లక్ష్మీపురం శాసనంలోను చూచారు గదూ! నేడు ర, ఱ ఉచ్చారణ ఒక్కటే అయిపోయింది గాని పూర్వం భిన్నోచ్చారణ ఉండేది. కనుకనే విడివిడిగా అక్షరాలు పుట్టాయి. సంస్కృత శాసనాలలో గ్రామాల పేర్లు వ్రాసేటప్పుడు ఱ వాడేవారు. దీనిని బట్టి “ర” కు “ఱ” కు ఉచ్చారణ వేరుగా ఉండేదని స్పష్టమౌతున్నది కదా!

మన పూర్వులు ఈ రెండింటి ఉచ్చారణ ఎప్పటికప్పుడు వేరని హెచ్చరికతోనే ఉండేవారు. కాని వీటి సౌకర్యం – అంటే ఒకదానికొకటి వ్రాయడం, ప్రమాదవశాత్తుగా గాని అజ్ఞానవశాత్తుగా గాని జరుగుతూనే ఉండేది. లక్ష్మీపురం శాసనం రెండవ పంక్తిని చూడండి. విట్ఱజుల అని ఉంది. ఇది విట్రాజుల అని ఉండాలి. రాజు అనే పదం సంస్కృతం నుంచి పుట్టింది. గనుక ర యే కాని ఱ కాదు. కాని లేఖకులు, లిపికారులు ర ఱ భేదం కాని, హ్రస్వదీర్ఘ భేదం కాని అంతగా పాటించేవారు కాదు. ఈలాటి వచన శాసనాలలోనే కాక నన్నయ్యకు ముందున్న పద్య శాసనాలలోను ర కు మారు ఱ వ్రాయడం కనిపిస్తుంది. అద్దంకి శాసనంలో  “కొట్టంబు ల్వణ్డ్ఱెణ్డు” లాంటి ప్రయోగాలున్నాయి.

సరికొత్త వివరాలతో ఇటువంటి మరో పుస్తకం

ఈ పుస్తకంలో ప్రస్తావించబడ్డ వివరాలు 53 ఏళ్ళకు తప్పకుండా ముందువై ఉండాలి. కారణం. ఈ పుస్తకం ప్రథమ ముద్రణ 1957లో. ఇన్నేళ్ళలో ఈ పుస్తకంలో చర్చించబడ్డ అనేక విషయాలలో ఎంతో పురోగమనం  సాంకేతికంగా, పరిశోధనా పరంగా తప్పకుండా జరిగి ఉంటుందని తేలికగానే ఊహించవచ్చు. కొత్తగా దొరికిన శిలాశాసనాలు, కొత్త – పాత శిలాశాసనాల లిపులను అర్ధం చేసుకోటంలో సాధించిన విజయాలు దృష్టిలో పెట్టుకొని “మన లిపి పుట్టుపూర్వోత్తరాలు – సరి కొత్త విషయాలు” అన్న శీర్షికతో మరో పుస్తకం రావాల్సిన అవసరం ఎంతో ఉంది. శ్రీ రామచంద్ర అప్పట్లో కనుగొన్న విషయాలను తరవాత పరిశోధనలో కొన్ని సవరించబడితే అది తప్పకుండా తెలుగు వాళ్ళు తెలుసుకోవాలి! ఇప్పటి తెలుగు వారిలో ప్రాకృతం, పాలి లిపి వంటి అంశాల పై సాధికారంగా పరిశోధన చేస్తున్న వారు చెయ్యాల్సిన పని ఇది.

పుస్తకం ముద్రణలో….

ఈ పుస్తకం చదువుతుంటే నేను చాలా సార్లు బాధ పడ్డాను. నా బాధలు మీతో మనవి చేసుకోటానికి ఈ సమీక్షే నాకు వేదిక. ఈ పుస్తకంలో ఎన్నో శాసనాల చిత్రాలు, మరెన్నో లిపులు మనకి తేలికగా అర్ధమయ్యేటట్టు యదాతధంగా చూపించే ముద్రణలు, కొన్ని విలువైన లిపులు కాలానుగుణంగా ఎలా రూపాంతరాలు పొందాయో తెలిపే పట్టికలతో ఎంతో సమాచారం ఇవ్వబడింది. అయితే ఈ శాసనాల చిత్ర పటాలు చదవటానికి కష్టమై (కారణం ఈ చిత్రాల నాణ్యత తక్కువ) చదువరులను తేలికగా ఆకర్షించవు. పైగా కొందరు చదువరులు అంత అందంగా కనపడని ఇటువంటి ఛాయా చిత్రాలను చూడాగానే విసుగు పుట్టి పుస్తకాన్ని పక్కన పెట్టే ప్రమాదముంది. పోలిక తెస్తున్నానని పుస్తకం పాఠకులు అనుకోకపోతే ఒక్క విషయం చెప్పాలని ఉంది.

ఈ మధ్యనే ప్రముఖ హిందీ సూపర్ స్టార్ అమితాబ్ బచ్చన్ జీవిత విశేషాలను వివరిస్తూ జయా బచ్చన్ పర్యవేక్షణలో ప్రచురించబడ్డ ఒక అద్బుతమైన పుస్తకం చూచాను. పుస్తకంలోని రాతకు సంబంధించిన విషయాలను పక్కన పెడితే, ఈ పుస్తకంలో ముద్రించిన ఛాయా చిత్రాలు ఎంతో అందంగా ముద్రించబడటమే కాకుండా ఈ పుస్తకానికి ఉపయోగించిన కాగితం నాణ్యత అత్యుత్తమమైనది. ఎంతో మంది సినిమా అభిమానుల్లాగా నాకు కూడా ఇష్టమైన ఈ సినిమా కథానాయకుడికి పట్టిన అదృష్టం నాకూ సంతోషమే! కానీ అటువంటి భాగ్యానికి మన తెలుగు భాష నోచుకోలేదా అని మనస్సు చివుక్కుమంది. ఎంతో విలువైన సమాచారం, పరిశోధన వివరాలు ఉన్న “మన లిపి పుట్టుపూర్వోత్తరాలు” వంటి పుస్తకాల ముద్రణలో మన తెలుగు జాతి ఎప్పుడైతే నిద్ర లేస్తుందో అప్పుడే మనకు మనం గౌరవం ఇచ్చుకున్నట్టు లెక్క!

ఈ పుస్తకం వివరాలు

ప్రథమ ముద్రణ: నవంబరు 1957. పరివర్ధిత ద్వితీయ ముద్రణ: ఏప్రెల్ 1990. పరివర్ధిత తృతీయ ముద్రణ: జూలై 1993. వెల రూపాయలు: 50-00. ప్రచురణ కర్తలు; విశాలాంధ్ర పబ్లిషింగ్ హౌస్, హైదరాబాదు.