‘తన్హాయి’ నవల పై చర్చా సమీక్ష

డిట్రాయిట్ తెలుగు లిటరరీ క్లబ్
జనవరి 29, 2012, ఫార్మింగ్టన్ హిల్స్ గ్రంధాలయం, ఫార్మింగ్టన్ హిల్స్, మిషిగన్

‘తన్హాయి’ నవల పై చర్చా సమీక్ష
రచయిత్రి: కల్పన రెంటాల (సారంగ పబ్లికేషన్స్ ప్రచురణ, 2011)
పాల్గొన్నవారు: ఆరి సీతారామయ్య, కాజ రమేష్, మండవ ప్రసాద్, కొత్త ఝాన్సీలక్ష్మి, మద్దిపాటి కృష్ణారావు
ఇంటర్నెట్ ద్వారా పాల్గొన్నవారు: గోపరాజు లక్ష్మి, అడుసుమిల్లి శివ, బూదరాజు కృష్ణమోహన్, రెంటాల కల్పన (రచయిత్రి, కేవలం శ్రోతగానే!)
సమీక్షకుడు: మద్దిపాటి కృష్ణారావు

‘ప్రేమలేని వివాహం, వివాహంలేని ప్రేమ – వీటిలో మొదటిది వ్యక్తిని బాధిస్తుంది. రెండవది సంఘాన్ని బాధిస్తుంది.’
– బుచ్చిబాబు (చివరకు మిగిలేది, 1946)

తెలుగు నవలా సాహిత్యం ఒకప్పుడొక వెలుగు వెలిగినా, ప్రస్తుతం చాలా మందకొడిగా సాగుతోందన్నది అందరూ అనుకుంటున్న మాటే. ప్రతి సంవత్సరం చదవదగ్గ కొత్త నవలలకోసం అన్వేషించడం, నలుగురూ మెచ్చిన నవల దొరక్క మళ్ళీ పాతకాలంలో పేరెన్నికగన్న నవలలవైపే మొగ్గు చూపడం మాకు పరిపాటైపోయింది. అలాంటి స్థితిలో కల్పన వ్రాసిన ఈ నవలను ఒకరిద్దరు ప్రతిపాదించడంతో, చివరి నిమిషంలో ఎన్నుకున్నాం. ఏటేటా వచ్చే కథా సంకలనాలను మినహాయిస్తే, ప్రచురణ జరిగిన తర్వాత అతి తక్కువ వ్యవధిలో మాచర్చకు వచ్చిన పుస్తకం ఇదే!

ఈ నవల కథాకాలం ప్రస్తుతం, ప్రదేశం అమెరికా, వ్యక్తులు తెలుగువారు. సజావుగా సంసారాలు సాగిస్తున్న రెండు కుటుంబాలు. ఒక కుటుంబంలోని స్త్రీ, రెండవ కుటుంబంలోని పురుషుడు యాదృచ్చికంగా కలవడంతో మొదలైన పరిచయం ప్రేమగా పరిణమించడంతో వచ్చిన మానసిక సంఘర్షణ, తద్వారా కుటుంబాల్లో మొదలైన వ్యాకులత ఈ నవలకు ప్రధాన వస్తువులు. పెళ్ళి అనే సామాజిక బంధం స్త్రీపురుషులను జీవితాంతం కలిసి ఉండాలని శాసిస్తుంది. దీనికోసం వ్యక్తుల స్వేచ్ఛలను, ఇష్టాయిష్టాలను, ఆవేశకావేషాలను కొంతవరకైనా నియంత్రించుకుని బ్రతకమని ఆదేశిస్తుంది. వ్యక్తి స్వేచ్ఛకంటే సామాజిక నిబంధనల పాటింపే ముఖ్యమని భావించే సంస్కృతిలో (ముఖ్యంగా భారతీయ సంస్కృతిలో, భారతీయులు ప్రపంచంలో ఎక్కడ ఉన్నాసరే), ఈ ఆదేశాల అమలు అతి సహజమన్నట్టుగా జరిగిపోతుంది. వ్యక్తి స్వేచ్ఛాస్పృహతో అతకని సంబంధాలనుంచి విముక్తి కోరుకున్న వ్యక్తులు కూడా ప్రతీ సమాజంలోనూ, ఎల్లప్పుడూ ఉంటూనే ఉన్నారు. వ్యక్తి స్వేచ్ఛకు అధిక ప్రాధాన్యతనిచ్చే అమెరికా సమాజంలో బలవంతంగా బాంధవ్యాలు నిలుపుకోవలసిన సామాజిక అవసరం తక్కువ. అయితే అభిప్రాయభేదాలవల్లో, అభిరుచుల విలక్షణతలవల్లో, ఆర్ధిక స్థితిగతులవల్లో, శారీరక అసంగతలవల్లో, ప్రేమరాహిత్యంవల్లో వివాహబంధంలో అగాధం ఏర్పడి విడిపోవడం, వేరే జీవిత భాగస్వాములకోసం పరితపించడం కాస్త తేలిగ్గా అర్ధంచేసుకోగలం. ఇందులో మంచీ-చెడు, ఔచిత్యం-అనౌచిత్యం, తప్పు-ఒప్పు వంటి ద్వంద్వాలతో బేరీజు వేసి ఏదో ఒక కొమ్ము కాసేయడం సులభం. కానీ సజావుగా సాగుతోందనిపిస్తున్న వైవాహికజీవితంలో కి ‘మనసున మనసైన’ వేరే వ్యక్తి తారసపడితే ఆ దివ్యానుభూతిలో కొట్టుకుపోయే ఆత్మలను అర్ధంచేసుకోవడం, అంతటి అనుభవాన్ని చవిచూసినవారికేగానీ వేరెవరికీ అంత సులభం కాదు. ఈ ‘ప్రేమ’, వివాహాది సామాజిక బంధాలకు అతీతం. ఆర్ధిక, సాంఘిక అసమానతలు, కులాలు, మతాలు, సామాజిక కట్టుబాట్లు, సాధ్యాసాధ్యాలు, ఔచిత్యానౌచిత్యాలు వంటివేవీ ఈ ప్రేమానుభూతిని నియంత్రించలేవు. ఈ నవలలో కల్హర, కౌశిక్ మధ్య కలిగింది అదే ప్రేమ. వ్యక్తులకు తమ వైవాహిక జీవితాల్లోని అసంపూర్ణతలను భర్తీ చేసుకోవడం కోసం వెతుక్కున్న ప్రేమ కాదిది. నిజానికి ఆ ఇద్దరి వైవాహిక జీవితాల్లోనూ ప్రత్యేకంగా ఎన్నదగిన సమస్యలూ లేవు, ప్రేమరాహిత్యమనే స్పృహ లేదు. ఆమాటకొస్తే ఇద్దరూ పరస్పర ప్రేమానుభూతిని గుర్తించిన తర్వాత కూడా తమ వివాహబంధాల్లో నిరసించదగ్గ లోపాలేవీ చెప్పలేరు. ఐనా తమ మధ్య కలిగిన ప్రేమకు దాసోహం కాకుండా ఉండలేరు. ఈ స్థితిని ఒడిసి పట్టుకుని పాఠకులను తన వాక్యాలతో స్పందింపజేయగలగడం రచయిత్రి ప్రతిభకు నిదర్శనం. ప్రేమను ఇంత పరిపూర్ణంగా దర్శింపజేసిన నవల తెలుగులో ఇంకొకటి లేదేమో!

వివాహేతర ప్రేమ ఏ సమాజంలోనైనా, ఎక్కడైనా, ఎప్పుడైనా కలగొచ్చు. కానీ అమెరికా సమాజ నేపధ్యంలో వ్రాసిన ఈ నవల ప్రవాస జీవితాల్లోని కొన్ని ప్రత్యేకతలతో ముడిపడి ఉంది. అందువల్ల ఇది అసలు సిసలైన ప్రవాస తెలుగు నవల. వ్యక్తి స్వాతంత్ర్యానికి ప్రాధాన్యత ఇచ్చే సమాజంలో తమ అభిప్రాయాల్ని బహిర్గతం చెయ్యగలిగే అవకాశం ఎక్కువ. ఇదే కల్హర, కౌశిక్ ఏ హైదరాబాద్ లోనో, విశాఖపట్టణం లోనో ఉండి ఉంటే ఇది అంత తేలికగా జరిగే పనికాదు. అసలు జరిగే అవకాశం లేదని కాదు, జరిగిందని వ్రాసినా అది అసంగతమనుకునే అవకాశమే ఎక్కువ. అలాంటిదే కల్హర తన ప్రేమ గురించి చెప్పినప్పుడు, చైతన్య స్పందన కూడా. భారతదేశంలోని సగటు భర్తల్లాగా భార్యను కొట్టడమో, పుట్టింటికి పంపడమనే ప్రయత్నమో చెయ్యడు. అమెరికాలో ఆర్ధిక స్వాతంత్ర్యం కలిగిన స్త్రీ ముందు అలాంటి ప్రయత్నాల పర్యవసానం ఏమిటో అతనికి తెలుసు. ఒక ప్రక్క అతని అహంకారం రెచ్చగొడుతున్నా తెగేదాకా తాడును లాగే సాహసం చెయ్యలేడు. సమాధాన పడడానికి ప్రయత్నిస్తాడు. అది కూడా సమాజానికి భయపడే కానీ, కల్హర ప్రేమ స్థితిని అర్ధం చేసుకోగలిగి కాదు. ఇక్కడ ఇతని సమాజం మొత్తం అమెరికా సమాజం కాదు, అమెరికా సమాజంలో మడిగట్టుక్కూర్చున్న తెలుగు సమాజం. అందుకే కుటుంబాన్ని భారతదేశానికి (అందునా ఆంధ్రప్రదేశ్ కు) తరలించే ప్రతిపాదన చేస్తాడు. నవలలో ఇలాంటి సన్నివేశాలు చాలా ఉన్నాయి. అవన్నీ రచయిత్రి సూక్ష్మదృష్టికి నిదర్శనాలే. కొన్ని సందర్భాల్లోనైతే కల్హర మానసిక పరిస్థితికి సంబంధించిన వర్ణనలు అమోఘం! ఇంత మంచి నవల తెలుగులో వచ్చి చాలా కాలమైందని అందరి అభిప్రాయం. అంతేకాదు, ఇలాంటి నవల తెలుగులో ఇంతకు ముందు ఎప్పుడూ రాలేదని కూడా. ఐతే, కేవలం మంచి నవలగా కాక, ఒక మహత్తరమైన నవలగా నిలిచిపోయే అవకాశం కోల్పోయినందుకు బాధకూడా కలిగింది.

కల్హర, కౌశిక్ ల ప్రేమ సమాజం హర్షించలేనిది. కానీ ఆ ప్రేమ సత్యం. పెళ్ళికో, వేరే ఏ సామాజిక నిబంధనలకో కట్టుబడేది కాదు. అలాంటి ప్రేమను అంత హృద్యంగానూ వర్ణించిన రచయిత్రి, ఆ ఇద్దరి మధ్య లైంగిక సంబంధం లేదని చూపడానికి చేసిన ప్రయత్నం అర్ధవంతంగా కనిపించదు. లైంగిక బంధాలు ఉన్నా లేకపోయినా కల్హర, కౌశిక్ లకున్న అనుబంధానికి కలిగే లోటుగానీ, ప్రత్యేకతగానీ లేవు. లేదని చూపడానికి రచయిత్రి చేసిన వ్యర్ధ ప్రయత్నంతో, ‘ప్రేమ’ పై రచయిత్రి దృక్పధాన్నే అనవసరంగా శంకించవలసిన పరిస్థితి ఏర్పడింది. ‘తమ ఆనందం కోసం అందర్నీ బాధ పెట్టాలా?’ అనే ఆలోచనతో కల్హర, కౌశిక్ ‘స్నేహితులుగా’ ఉండి పోవడానికి నిర్ణయించుకుంటారు చివరికి. ఈ నిర్ణయంతో అసలు వారిద్దరి మధ్య ఉన్న అనుబంధమేమిటోనన్న అయోమయ స్థితి ఏర్పడుతుంది. ఇద్దరి మధ్య లైంగిక సంబంధం ఎలాగూ లేదు. అంత వరకూ ‘స్నేహితులు’ గా కాకుండా ‘ప్రేమికులు’ గా ఉన్నారంటే, భావావేశాల కలయికతోపాటు శారీరకాకర్షణ కలిగి ఉండడం వారి ‘ప్రేమ’ అనుకుందాం. ఇవి పూర్తిగా మనసుకు సంబంధించినవి. నిజానికి ఇవి పరస్పరానుగతమై ఉండనక్కర్లేదు కూడా. ఏక పక్షంగా కూడా కలగవచ్చు, నిలబెట్టుకోవచ్చు. కానీ ఆ ప్రేమను ఒకరికొకరు తెలియజేసుకోవడం వల్లనే వారి అనుభూతి పరిపూర్ణమైంది. అది ఒక మహోన్నతమైన మానసిక స్థితి. ఆ స్థితి చేరుకోవడం అందరికీ సాధ్యంకాదు. అది అనుభవంలోకి రానివారు ‘నాకిది అర్ధం కాదులే’ అని సరిపెట్టుకోవడం తేలికేగానీ, ఆ స్థితికి చేరిన తర్వాత ‘నాకిది తెలియదు’ అనుకోగలగడం అసంభవం. బలవంతంగా ప్రేమ భావనలను మరుగున పడేసే ప్రయత్నాలైతే చెయ్యగలరేమోగానీ, ‘ప్రేమికుల స్థితి’ నుండి ‘స్నేహితుల స్థితి’ కి మారలేరు. అది కాలాన్ని వెనక్కి తిప్పడం లాంటిది. తామిద్దరూ తమ ప్రేమ భావనల్ని మనసులోనే పదిలపరచుకొని, పిల్లలకోసం, తమ వైవాహిక జీవితపు సహచరుల కోసం సంసారాలు కొనసాగించాలనుకోవడం వారి ఇష్టం. కానీ ఆ నిర్ణయాన్ని అమలు పరచుకోవడానికి ‘స్నేహితులు’ గా మారాలనుకోవడమే అసంబద్ధం. ఇక్కడ రచయిత్రి కుటుంబాన్ని ‘నిలబెట్టే’ ఒక సామాజిక బాధ్యతను అనవసరంగా తలకెత్తుకున్నట్టనిపిస్తుంది.

తమ వైవాహిక జీవితపు సహచరుల్ని, పిల్లలను బాధించకూడదనే ఉద్దేశంతోనే వారి ‘ప్రేమ’ ను అంతరంగంలో దాచుకోవడం పరిష్కారమనుకుంటే, వారి ప్రేమ గురించి కల్హర చైతన్యకు, కౌశిక్ మృదులకు వివరించి చెప్పినందువల్ల ఒరిగిందేమిటి? పెరిగిన ఘర్షణ తప్ప. అంతవరకూ తమ ‘ప్రేమ’ ను ఎలాగూ దాచారు. ఉన్నదున్నట్టుగా నిజాలు చెప్పేసి, ఇక నుంచి జీవితాలు సాధారణంగా గడిపేద్దామనుకోవడం మంచి ఉద్దేశమేగానీ, అది ఆచరణలో సాధ్యమూ కాదు, వారిద్దరూ ఆపని మనస్పూర్తిగా చెయ్యనూ లేదు. మోనిక ఇంట్లో ఇద్దరూ కలుసుకున్న సంగతి కల్హర చైతన్యకు గానీ, కౌశిక్ మృదులకు గానీ చెప్పలేదు. ఈ సగం ప్రయత్నాలతో కథ అనవసరంగా కృతకమయ్యింది.

ఈ నవలలోని భాష కొనియాడదగింది. అక్కడక్కడా రచయిత్రి భావావేశంలో కొట్టుకుపోతూ వ్రాసిన వాక్యాలు అర్ధం చేసుకోవడానికి కాస్త శ్రమించవలసి వచ్చినా (ఉదాహరణకు 185 పేజీలోని ‘ఈ ప్రేమను నేను పొందలేకపోవడమంటే …’) చక్కని వచనం వ్రాశారు. ప్రవాసంలో నివసిస్తున్న తెలుగు పాత్రల చుట్టూ తిరిగిన కథ కాబట్టి సంభాషణల్లో ఇంగ్లీషు పదాల వాడుకను సమర్ధించుకోవచ్చుగానీ, మిగతా వచనంలో ప్రయత్నించి తెలుగు పదాలు వాడి ఉంటే భాషకు కాస్తో కూస్తో మేలు చేసినవారయ్యుండేవారు. తెలుగు రాని పాత్రల సంభాషణలను తెలుగులో వ్రాయడంలో ఉన్న ఇబ్బందిని రచయిత్రి కొంత వరకూ అధిగమించినా సఫలీకృతులని మాత్రం అనలేం. ఉదాహరణకు, 116 పేజీలో మోనిక వాక్యం, ‘దీన్ని గురించి నువ్వు మాట్లాడాలనుకుంటున్నావా?’ అన్న వాక్యం ‘would you like to talk about it?’ కు ప్రత్యక్షానువాదంలా లేదు? తెలుగు రాని పాత్రల సంభాషణలు తెలుగులో వ్రాసేటప్పుడు ఏది మంచి పద్ధతో అనువాదకులు నిర్ణయించుకోవాల్సిందే గానీ, భాష కృతకంగా ఉండకూడదని మా అభిప్రాయం.

ఇక శైలి విషయానికొస్తే, ఎక్కువ భాగం సినిమా స్క్రీన్ ప్లే లాగా నడిచిందీ నవల. అంతరాత్మతో సంభాషణలు, ఏకకాలంలో జరుగుతున్న సంఘటనలను split-screen పద్ధతిలో వ్రాయడం వంటి శైలి కథాగమనాన్ని అనవసరంగా పట్టు తప్పించింది. సన్నివేశాల్లోని తీవ్రతను చిత్రించడానికి రచయిత్రి చేసిన ప్రయత్నంగా అర్ధం చేసుకోవచ్చునేమోగానీ, అది రచయిత్రి సృజనాత్మక శక్తికి తగిన ప్రయత్నం కాదని మా అభిప్రాయం. అలాగే నవలలో (ముఖ్యంగా రెండవ భాగంలో) ఉపన్యాస ధోరణి ఎక్కువగా కనిపిస్తుంది. కొన్ని చోట్లైతే రచయిత్రే ఈ ధోరణిని గుర్తించి పాత్ర ఊపిరి కోసం ఆగినట్లు వ్రాశారు కూడా! ఇంతకంటే వ్రాయలేనంటే ఏమీ చెప్పలేం గానీ, నవల చదివిన తర్వాత సృజనాత్మకత కొరవడిన రచయిత్రి అని మాత్రం అనుకోలేం.

ఈ సమీక్షంతా చదివి ‘అంతగా చదవాల్సిన నవల కాదని’పిస్తే క్షంతవ్యులం. కేవలం పొగడ్తలకే పరిమితమయ్యే టట్టైతే ఇంతగా చర్చించనవసరంలేదు. ఇది అందరూ చదవాల్సిన మంచి నవల. తెలుగులో వచ్చిన గొప్ప నవలల జాబితాలో చేరే అవకాశం తృటిలో చేజారి పోయిందనే మా బాధంతా! రచయిత్రి మా అభిప్రాయాలతో ఏకీభవించాలని లేదుగానీ, లోపాలు జరిగాయనిపించి రెండవ కూర్పు ప్రచురించబూనుకుంటే, ఆనందించే పాఠకుల్లో ముందు మేమే!

నవలలో ప్రస్ఫుటంగా కనిపించిన కొన్ని (మాత్రమే) తప్పులు (అచ్చు తప్పులు కొన్ని, అలవాటులో పొరపాట్లు కొన్ని, అవగాహనా లోపాలు కొన్ని):

కౌశిక్, మృదుల వరుసకు బావామరదళ్ళు. కానీ వారు హైదరాబాదులో స్థిరపడిన గుజరాతీయులు. తెలుగు, కన్నడ ప్రాంతీయులు తప్ప మిగిలిన వారిలో, ముఖ్యంగా ఉత్తర భారతదేశీయులకు మేనరికపు పెళ్ళిళ్ళుండవు!
పుట 5: సూటిగా వేసిన ప్రశ్నను ‘క్రాస్ వర్డ్ పజిల్’ అనడం అసంబద్ధం.
పుట 11: ‘సాన్నిత్యంలో’ కాదు ‘సాన్నిధ్యంలో’
పుట 14: ‘ఏడుపు చెప్పటానికి ఒక మెలొడీ సాంగ్ కావాలి’. ‘మెలొడి’ అంటే అర్ధం విషాదం కాదు.
పుట 113: పూలు ‘విరగకాయవు’, ‘విరగబూస్తాయి’. Canopy బదులు పందిరి అని వ్రాస్తే బావుండేది (ఇలాంటివి నవల నిండా చాలా ఉన్నాయి).
పుట 137: కౌశిక్ ను తన శరీరంలో ఒక అంతర్భాగంలా ఉంచేసుకోవాలనే కోరికకు ‘tampon’ ఉపమానం చాలా ఎబ్బెట్టుగానూ, అసంబద్ధంగానూ ఉంది. వాడుక వస్తుపరంగా సరికావచుచుగానీ, విసర్జించదగ్గ వస్తువు కాబట్టి ఆహ్లాదకరమైన భావనను కలిగించదు.
పుట 144: కౌశిక్ కలలో పెదవి కొరుక్కుని, రక్తం కారుతున్నట్టుగా వర్ణించడం, సన్నివేశానికి పొసగలేదు. కలవాట్లకు మెలకువ వచ్చి లేపి, భర్త మొహం చూసి పగలబడి నవ్విన భార్య, పెదాలపై రక్తస్రావాన్ని గుర్తించదా?
పుట 155: ‘వాకింగ్ క్లోజట్’ కాదు ‘వాకిన్ క్లోజట్’.
పుట 237: ఎయిర్ బాగ్ డిప్లోయవుతుంది (విచ్చుకుంటుంది) ‘ఎక్స్ప్లోడ్’ అవదు. అదీగాక, విచ్చుకున్న ఎయిర్ బాగ్ తలను స్టీరింగ్ వీల్ కు తగలకుండా ఆపుతుంది, ఏదైనా లోపం ఉంటే తప్ప. ఈ ప్రమాదం వర్ణన సజావుగా లేదు.

*******************
ఈ పుస్తకం ఆన్లైన్ కొనుగోలు లంకె ఇక్కడ.