కథాసాగరం-III

వ్రాసిన వారు: శారద
(ఈ సిరీస్ లో మిగితా వ్యాసాలు ఇక్కడ చూడవచ్చు)
***********
మనుషులు చాలా విచిత్రమైన వారు. ఎన్నెనో ద్వైదీభావనలూ, పరస్పర విరుధ్ధమైన ప్రవృత్తులూ వారిలో (మనందరిలో!) కనిపిస్తాయి. తరచి చూస్తే తప్ప వాటి ఆనవాళ్ళూ, లోతులూ అర్ధం కావు.

ఉదాహరణకి మనమందరమూ చాలా వరకు మంచి వాళ్ళమే. కష్టంలో వున్న మనిషికి స్వాంతన వచనాలు పలకటం, వరదల్లోనో, మరేదో ప్రకృతి వైపరీత్యాలలోనో చిక్కుకున్నవారికి సాయ పడటం, ఏమాత్రం వీల్లేని పరిస్థితుల్లో కూడా న్యాయం కోసమో, మరేదో abstract సిధ్ధాంతంకొరకు పోరాడటమో, ఇవన్నీ మనం చేసే పనులే! కానీ నిజానికి మనందరిలో ఎంతటి దౌర్జన్యం దాగుంది? వేరే ఏ దారీ లేక మనమీద ఆధార పడిన వాళ్ళనీ, బ్రతుకు చేతిలో చావు దెబ్బ తిని లేవ లేకుండా పడి వున్న వాళ్ళనీ మనం ఎలా స్వీకరిస్తున్నాం? వాళ్ళతో మన ప్రవర్తన ఎలా వుంటుంది? ఇలాటి ప్రశ్నలు వేసుకుంటే కొన్ని సార్లైనా తలలు దించుకోక తప్పదు. తోటి మనుషుల మీద మనం నిరంతరంగా దౌర్జన్యం bullying చేయటంలేదంటే దానికి కారణం మనలో వున్న మంచీ చెడు విచక్షణా ఙ్ఞానమా లేక దౌర్జన్యం చేసి తప్పించుకోలేమన్న భయమా? ఈ వాయిదాలో అలాటి ఆలోచనలనీ, ప్రశ్నలనీ రేకెత్తించే రెండు కథలని పరిచయం చేస్తాను.

గురుదత్ “సాహెబ్ బీవీ ఔర్ గులాం” సినిమా చూసినప్పుడూ, మొపాసా రాసిన “బౌల్ ది స్యూ” కథ చదివినప్పుడూ ఒక లాటి దిగులు మనసంతా ఆవరించి రెండు రోజులు నిద్ర పట్టక బాధ పడ్డాను. అలాటి బాధే ఈ రెండు కథలూ చదివి అనుభవించాను. కథలో ఇంటెన్సిటీ (గాఢత) అన్నది పేజీలకి పేజీల వర్ణనలూ, ఉపన్యాసాలూ, ఉపదేశాలూ లేకుండానే ఎలా చేయ వచ్చో కథకులు నేర్చుకోవటానికైనా ఈ కథలు చదవాలి. ప్రపంచంలో గొప్ప కథలు అని ఎవరైనా సంపుటి వెలువరిస్తే అందులో తప్పక ఉండాల్సిన కథలు ఇవి.

అరి కాళ్ళ కింద మంటలు

శ్రీ పాద సుబ్రహ్మణ్య శాస్త్రి గారి ఈ కథా కాలమెప్పుడో నాకంతగా గుర్తు లేదు కానీ, ఆయన చాలా కథల్లో లాగే వితంతు వివాహం ఇందులో మూల వస్తువు. మూల వస్తువు కంటే కథలో ఆయన నగ్నంగా చూపించిన మనుషుల స్వార్థమూ, తోటి మనిషిని తోడేళ్ళలా పీక్కు తినటానికి వెనుకాడని దౌర్జన్యమూ మనసులని కదలించి వేస్తాయి. అన్నిటికంటే ఆయన ఉపయోగించిన కథన విధానం- కేవలం సంభాషణలతోనే కథని నడిపించడం- చాలా గొప్ప ప్రక్రియ.

వీరేశలింగంగారి విధవా వివాహాలు చాలా ఊపుగా రాజమహేంద్రవరంలో జరుగుతున్న రోజుల్లో, ఒక బ్రాహ్మణ కుటుంబంలోని విధవరాలి కథ ఇది.. పుట్టింటికి అడపా దడపా వచ్చే అక్కలిద్దరూ, చెల్లాయీ, తమ్ముడూ, తల్లీ, అమ్మమ్మా, అందరూ ఆమె పాలిటి పిశాచాలే! ఆమె చాకిరీని దోచుకుందామనుకునే స్వార్థపరులే. ఏదో చిన్న విషయంలో ఎదురు తిరిగి మాట్లాడిందని ఆమెకి శిరోముండనం చేయించాలని పట్టు బడుతుంది అమ్మమ్మ!(తలచుకుంటేనే ఒళ్ళు జలదరిస్తుంది మనకి ఈ కాలంలో! ఆ రోజుల్లో ఎంత మంది ఆడ కూతుళ్ళ మనసులనీ జీవితాలనీ అర్థం లేని సంప్రదాయాలతో కాల రాసిందో సంఘం!) కూతురి మీద ప్రేమతో మొదట నిరాకరించినా మెల్లగా మెత్త బడతాడు ఆమె తండ్రి. ఆ రాత్రి ఇల్లు వదిలి పారిపోవాలని నిశ్చయించుకుంటుంది ఆమె. ఇల్లు వదిలి ఎటు వెళ్ళాలో తెలియక నిలబడ్న ఆమెని “పంతులు గారి దగ్గరికైతే డబ్బేమీ అక్కర్లేదు, రండమ్మా,” అని తీసికెళ్తాడు ఒక జట్కా మనిషి.

ముందు చెప్పినట్టు కథంతా కేవలం సంభాషణలతోనే నడుస్తుంది. ఆఖరి నాలుగైదు వాక్యాలు తప్ప. కానీ కథలో ఏ మాత్రం అస్పష్టత వుండదు సరికదా, మన ముందు మనుషులు నిలబడి మాట్లాడుతున్నంత సహజంగా అ(వి)నిపిస్తుంది. ఆ రోజుల్లో బ్రాహ్మల ఇళ్ళలో వాడే భాషా, వాక్యపు విరుపులూ వినిపిస్తాయి. ఇదే శైలి కాకపోయినా ఇదే భాష ఆయన చాలా కథల్లో వాడారు.

ఏమీ చేయలేని పరిస్థితిలో చిక్కుకుపోయిన ఒక నిస్సహాయురాలి గురించిన కథంతా చెప్తూనే ఆయన ఇచ్చిన ముగింపు, “చీకటిని తిడుతూ కూర్చోకు” అనే సందేశాన్నిస్తుంది. ఎవరో వచ్చి తన పరిస్థితి బాగు చేయలేరు,తనే తన పరిస్థితి బాగు చేసుకోవాలి అనే ఙ్ఞానం కంటే ఆత్మ ఙ్ఞానం ఎక్కడుంది?

చాలా కథల్లో ఆయన ఇల్లు పట్టి వుండే విధవరాళ్ళని చాలా నెగెటివ్ కోణంలో చూపించారు. సరైన విద్యా, తమకంటూ ఒక ఇల్లూ సంసారమూ, వ్యాపకమూ లేని మనుషుల వ్యక్తిత్వాలు ఎంతగా దిగజారిపోగలవో ఇంతకంటే స్పష్టంగా చెప్పలేము. అయితే కనీసం నాకు అలాటి స్త్రీల గురించి చదివినప్పుడు, కోపం కంటే జాలి కలుగుతుంది. What a waste of precious human resources, అనిపిస్తుంది.

“ఈ కాలం లో అలాటి విధవరాళ్ళూ లేరు, అలాటి పరిస్థితులూ లేవు, కాబట్టి ఇలాటి కథలకి కాలం చెల్లిపోయింది,” అనే అభిప్రాయమూ కలగొచ్చు. కానీ, ఒక కాలంలో వైధవ్యం ఒక నిస్సహాయత ఐతే ఇంకొక కాలంలో ఇంకొక నిస్సహాయత వుండొచ్చు. మనకెదురు చెప్పలేని పరిస్థితిలో వుండి మనమీద ఆధార పడి వుండే వాళ్ళతోటి మన ప్రవర్తనా, మన సంబంధాలూ ఎలా వుంటాయన్నది మాత్రం కాలాతీతం. స్వార్థపుపై రంగులు మారొచ్చు, కానీ లోపలి ఆత్మ మారదు కాదా?

చెప్పుల జత

మన ప్రవర్తనని నిర్దేశించేది మన సామాజిక పరిస్థితా, మన మనస్తత్వమా, ఆర్ధిక పరిస్థితా? బహుశా మూడూ అయి వుండొచ్చు. పేదరికం అనుభవిస్తున్న వ్యక్తి ప్రవర్తనా. మూడు పూటలా కడుపు నిండా తిండి తింటున్న వ్యక్తి ప్రవర్తనా ఒకే లాగెలా వుంటాయి? వుండవు. ఈ సంగతి మనకి బాగా తెలిసిందే అయినా నిజంగా ఆ నిజం మన కళ్ళ ముందు నిలబడ్డప్పుడు మాత్రం ఉలిక్కి పడతాం. పెద్దిభొట్ల సుబ్బరామయ్య గారు రాసిన “చెప్పుల జత” కథ చదివినప్పుడు అలాగే ఉలిక్కి పడతాం. అంతే కాదు, పస్తులుంటున్న మనిషినించి కడుపు నిండిన వ్యక్తి లాటి ప్రవర్తనని expect చేసినందుకు సిగ్గు పడతాం కూడా.

పేదరికం పాపం కాదు, జబ్బు అంతకన్నా కాదు. మనం కనిపెట్టిన డబ్బుకి మనమే దాసులమై ఊడిగం చేస్తున్న పరిస్థితులలో కొందరు అనుభవించే శిక్ష. మనలో ఎంతమందిమి మన బంధు వర్గంలో కొంచెం పేద వారితో సత్సంబంధాలు పెట్టుకుంటాం? “పిసిని గొట్టులనీ”, “కనపడితే చాలు అప్పడుగుతారనీ,” “మేం విడిచి ఇచ్చిన బట్టలూ, పుస్తకాలతో చదువుకున్నారనీ”, ఈసడించే వాళ్ళమే ఎక్కువ.

సృష్టిలో ఏ ప్రాణికీ లేని ఈ డబ్బు పితలాటకం మన మెడకెందుకు చుట్టుకుందబ్బా? అది మన మధ్య వుండే సంబంధాలనీ, మన ఆలోచనలనీ అభిప్రాయాలనీ ఇంతగా ప్రభావితం చేయటం ఏమిటి, మన ఖర్మ కాకపోతే! లాటి ఆలోచనలొస్తాయి ఈ కథ చదివితే. ఈ కథని ఆయన రాసిందెప్పుడో నాకు గుర్తు లేదు కానీ నేను దాదాపు పదేళ్ళకింద చదివి వుంటాను. చాలా సరళమైన భాషలో, చెప్పాల్సిన విషయం చెప్పకుండానే చెప్పటం ఎలాగో ఇలాటి కథలు చదివితే తెలుస్తుంది.

తిండికోసం మొహం వాచి ఎక్కడ ఏ కార్యక్రమానికైనా హాజరవుతూ బంధు వర్గంలో చిన్న చిన్న దొంగతనాలు చేసే వెంకట్రావు కథ ఇది. కథలో ఎక్కడా వెంకట్రావు పరిస్థితుల గురించి పెద్ద వర్ణలు వుండవు, పెద్ద జస్టిఫికేషనూ వుండదు. కానీ ఒక నిస్స్సహాయుడై, బంధువుల్లో పరువు గురించి కూడా పట్టించుకోలేని పరిస్థితిలో వున్న కుటుంబీకుణ్ణి తలచుకుంటే గుండె తడవక మానదు. చాలా చేయి తిరిగిన కథకులూ, మనుషుల మనస్తత్వాలని కాచి వడబోసిన మానవతా వాదులే అలా రాయగలరు.

కథలోకెళ్తే ఒకానొక వూళ్ళో ఒక బాగా డబ్బున్న బంధువుల ఇంట్లో ఏదో కార్యక్రమానికి హాజరవుతాడు కథకుడు. కథంతా ప్రధమ పురుషలోనే నడుస్తుంది. అక్కడ ఆయనకి వెంకట్రావు అనే వ్యక్తి తారసపడతాడు. వెంకట్రావూ అదే కార్యక్రమానికి వొచ్చిన బోలేడు మంది బంధువుల్లో ఒకడు. అయితే ఎవ్వరూ అతన్ని పెద్దగా గౌరవిస్తున్నట్టో, పలకరిస్తున్నట్టో అనిపించదు. అతని కూడా ఒక ఆరేడేళ్ళ అమ్మాయి వుంటుంది. కథకుడు వివరాలడిగితే, బంధువు రామేశం చాలా హేళనగా చెప్తాడు అతని గురించి.

వెంకట్రావొక పల్లెటూళ్ళో ఏదో వొక ఉద్యోగం “వెలగ బెడుతున్నాడు.” భరించలేని దారిద్ర్యమూ, తీరని సమస్యలూ అతన్ని వెన్నంటి వున్నాయి. ఎక్కణ్ణించి ఏ ఆహ్వానం వచ్చినా కుటుంబంతో సహా హాజరవుతాడు. నాలుగురోజుల తిండి ఖర్చైనా తప్పుతుందని. అంతేనా? వొచ్చిన ఇంట్లోంచో, బంధువుల దగ్గర్నించో ఏదో వొక వస్తువు కొట్టేస్తాడు. అతడు వొచ్చాడంటే జనాలు వాళ్ళ వస్తువులు భద్ర పరచుకుంటారు. ఇదీ రామేశం చెప్పిన మాటల సారంశం.

కార్యక్రమం ముగిసి అందరూ ఇళ్ళకి బయల్దేరే రోజు కథకుని కొత్త చెప్పుల జత మాయమౌతుంది. ఈ విషయం ఆ నోటా ఆ నోటా వచ్చిన బంధువులందరికీ తెలిసిపోతుంది. రామేశం కథకుని దగ్గరికొచ్చి “ఇప్పుడొక తమాషా చేస్తాను చూడు!” అని, వెంకట్రావుని ఏదో మిషమీద బయటికి పంపిస్తాడు. ఆయనా ఆయన కూతురూ బయటికి వెళ్ళగానే ఆయన చేతి సంచి వేసిన తాళం తెరిచి అందులో వెతుకుతారు. అందులో చెప్పుల జతా, తినుబండారాలూ దొరుకుతాయి. చెప్పుల జత కథకుడు తీసుకొని తినిబండారాలుంచేస్తారు. బయటికి వెళ్ళిన వెంకట్రావున్ తిరిగొచ్చి అందరితోబాటు భోజనం ముగించి కథకుడికి వెళ్ళొస్తానని చెప్పి వెళ్తాడు.

నిజానికి ఈ కథలో దొంగతనం చేసినందుకు వెంకట్రావు మీద కోపం రావాలి మనకి. కానీ రాదు సరి కాదా, జాలి కలుగుతుంది. కథకుడూ అదే చెప్పి కథ ముగిస్తాడు, “మనసంతా అలజడితో నిండిపోయింది”, అంటూ.

నిజమే! మనసంతా అలజడితో నిండిపోయింది!