అభినయ దర్పణము -4
(“అభినయ దర్పణము” గ్రంథానికి సంబంధించి వస్తున్న వ్యాసాల్లో నాలుగవది ఇది. ఈ శీర్షికలో వస్తున్న వ్యాసాలన్నీ ఇక్కడ చదవవచ్చు)
నాట్యప్రశంస:
మెఱయు సభాపతి ముందఱ
సరవిగ నాట్యంబు నవరసంబులుఁ దొలఁకన్
మఱి సత్కవి సన్నుతముగ
గరిమను సలుపంగవలయుఁ గస్తురిరంగా! 30
నాట్యవినియోగము:
ఇరవుగ నుత్సవాదులను నింపుగఁ బట్టము గట్టువేళలం
బరఁగ వివాహవేళ మఱి బాగుగ శోభనవేళలందునున్
మెఱయ గృహప్రవేశమున మేల్మిని బుత్రుడు గల్గువేళలన్
సరవిగ నాట్యమున్ సలుప సంతసమొప్పును, రంగనాయకా ! 31
సంస్కృత దర్పణములో రంగ లక్షణమును గుఱించి ఇలా చెప్తారు.
రఙ్గలక్షణమ్:
శ్లో!! ఏవంవిధస్సభానాధః ప్రాజ్ఞ్ముఖోనివసేన్ముదా!
వసేయుః పార్శ్వతత్తస్య కవిమన్త్రిసుహృజ్జనాః!!
(ఇట్లు సభానాయకుడు సంతోషముతో తూర్పుముఖముగా గూర్చుండగా వానిప్రక్కలను కవి, మంత్రి, సుహృజ్జనము లుండవలయును)
శ్లో!! తదగ్రే నటనం కార్యం తత్స్థలం రఙ్గముచ్యతే !!
(ఆ రాజున కెదుట నటనము చేయవలయును. ఆ స్థలము రంగము అనబడును)
(సంస్కృత దర్పణమునకు లింగముగుంటవారిది యథాతథానువాదము కాదు. నందికేశ్వరుడు, మాతృభూతయ్య వీరిరువురూ కూడా భరతార్ణవమో మరొకటో సంస్కృతమూలాన్ని అనుసరించి స్వతంత్రముగా రచన చేసారని ప్రాజ్ఞులంటారు. ఎందుకంటే కొన్ని కొన్ని ఇందులో ఉన్నవి అందులో ఉండవు. ఇంకొన్ని అందులో ఉన్నవి ఇందులో కనబడవు.)
మాతృభూతయ్యగారి రంగపూజ:
చెలఁగుచు రంగపూజ మఱి సేయక దేవళమందు నైనఁ దాఁ
బలుమఱుఁ బట్నమం దయినఁ బాటిగ నాట్యము లోలి సల్పుచో
నెలమిని నాస్థలంబులకు నెప్పుడు నగ్నినిరోధ మంచునన్
వెలఁయగ శాస్త్రముల్ పలుకు వేమఱుఁ గస్తురిరంగనాయకా ! 32
రంగపూజా యంత్రలక్షణము:
నాల్గుకోణంబులు నయ మొప్పఁగా వ్రాసి
మొనసి యా నాలుగుమూలలందు
బాగుగా నాలుగు పద్మంబులను వ్రాసి
వశముగా నాలుగు దిశలయందుఁ
బ్రక్కకు రెండేసిపద్మంబులును గాను
జెలఁగ నెన్మిదిపద్మములను వ్రాసి
యందు మధ్యంబున ననువుగా వృత్తాలు
మఱి మూడు గుంపుగాఁ బరఁగ వ్రాసి
సొరిది వృత్తాలచుట్టును సొంపు మీఱ
వరుసఁ జతురంబుగా గీఁత వ్రాయఁగాను
జాలు నది రంగయంత్ర మై, మేలు దనరు
రాక్షస విరామ ! కస్తురిరంగధామ ! 33
రంగపూజా యంత్రాధిదేవతలు:
పరగఁ దూర్పునను దిక్పాలకు లాగ్నేయ
మందంగ దేవత ల్పొందుగాను
యమదిశయందును నలరఁ ద్రిమూర్తులు
నైరృతియందు వినాయకుండు
వరుణభాగంబున మఱి షణ్ముఖుండును
వాయుదిక్కున క్షేత్రపాలకుండు
నుత్తరదిక్కున నొగి నాందిదేవతల్
సప్తమాతృకలు నీశానమునను
జెలఁగి యధిదేవతలు గాను జెలువు మీఱి
యలచతుర్వింశ దేవతల్ వెలసి మిగుల
నలరియుండుదు రీ రంగయంత్రమునకు
రాక్షస విరామ ! కస్తురిరంగధామ ! 34
రంగపూజా ద్రవ్యములు:
గణనాథునికి మంచిగరికె సమర్పణ
శ్రీషణ్ముఖునకు నక్షింతలొప్ప
నిల క్షేత్రపాలున కిం పొంద జాజులు
దిలలును నల నాందిదేవతలకు
సరవి మీఱంగను సప్తమాతృకలకుఁ
గూరిమి యగు జపాకుసుమములును
సరగఁ ద్రిమూర్త్యాది సకలదేవతలకు
మల్లెలు మొల్లలు మంచివిరులు
నెనసి యీరీతి వారి కర్చన మొనర్చి
వెలయుఫలముల నైవేద్యములను సల్పి
వందనంబుల నొనరింపవలయుఁ జుమ్ము!
రాక్షస విరామ ! కస్తురిరంగధామ ! 35
(సశేషం)
Leave a Reply