అభినయ దర్పణము – 3

అభినయ దర్పణము – 3
సభా లక్షణము:
సంస్కృత కావ్యం నుండి:
శ్లో!!
సభాకల్పతరుర్భాతిః వేదశాఖోపశోభితః !
శాస్త్రపుష్పసమాకీర్ణోః విద్భద్భ్రమరసంయుతః !!

( సభ యనెడి కల్పవృక్షము వేదములనెడి కొమ్మలచేత ప్రకాశించునదియు, శాస్త్రములనెడి పుష్పములచేత నిండుకొన్నదియును, విద్వాంసులనెడి తుమ్మెదలతో గూడినదియునై వెలుగుచున్నది.)
శ్లో!!
సత్యాచారసభా గుణోజ్జ్వలసభా సద్ధర్మకీర్తి స్సభా!
వేదాలంకృత రాజపూజితసభా వేదాన్తవేద్యాసభా!!
శ్లో!!
వీణావాణివిశేషలక్షితసభా విఖ్యాతవీరాసభా!
రాజద్రాజకుమారశోభితసభా రాజత్ప్ర కాన్తిస్సభా!!

(సత్యముతప్పక నడపువారు గలదియును, సద్గుణములచే మెరయునదియును, మంచి దర్శనమును కీర్తియును గలిగినదియు, వేదము చదివిన రాజులచేత పూజింపబడినదియు, వేదాంతము నెఱిగినదియు, వీణాగానము, వాచిక గానము మొదలగువానితో గూడినదియు, ప్రసిద్ధవీరులు గలదియు, తేజస్సుచేత వెలుగుచున్న రాజకుమారుల చేత ప్రకాశించునదియు, ప్రకాశించుచున్న కాంతి గలదియు సభ అనబడును. అనగా సభ యనునది యిన్ని లక్షణములు గలదయి యుండవలయుననుట.)

మాతృభూతయ్యగారి సభాలక్షణము:
తనరు సభ యను నల కల్పతరువునకును
శ్రుతులు శాఖలు, శాస్త్రముల్ సొరిది విరులు
చెలఁగు, విద్వాంసు లల తుమ్మెదలుగఁ బరఁగు,
రాక్షస విరామ ! కస్తురి రంగధామ ! 27

సభా సప్తాంగ లక్షణములు:
సంస్కృత దర్పణము:
శ్లో!!
విద్వాంసః కవయోః భట్టాః గాయకాః పరిహాసకాః !
ఇతిహాస పురాణజ్ఞాః సభా సప్తాఙ్గ లక్షణమ్ !!
(విద్వాంసులు, కవులు, పెద్దలు, పాఠకులు, పరిహాసకులు, ఇతిహాసములను తెలిసినవారు, పురాణములను తెలిసినవారు, అనునవి యేడును సభయొక్క యేడు అంగములు అగును)
కవులు విద్వాంసులును బట్లు గాయకు లితి
హాసహాస్యపురాణజ్ఞు లలరి యెలమి
వెలయ సభకును సప్తాంగములును నివియె
రాక్షస విరామ ! కస్తురి రంగధామ !! 28

సభానాయక లక్షణమ్:
శ్లో!!
శ్రీమాన్ ధీమాన్ వివేకీ వితరణనిపుణోః గానవిద్యాప్రవీణః !
సర్వజ్ఞః కీర్తిశాలీః సరసగుణయుతోః హావభావేష్వభిజ్ఞః !
మాత్సర్యా2ద్యైర్విహీనః ప్రకృతిహితః సదా2చారశీలోదయాళుః !
ధీరోదాత్తః కలావాన్ నృపనయచతురోసౌ సభానాయకస్స్యాత్ !!
(సంపద గలవాడును, మంచిబుద్ధిమంతుడును, యుక్తాయుక్తవివేకము గలవాడును, దానశీలుడును, గానవిద్య యందు నేర్పు గలవాడును, అన్నియు తెలిసినవాడును, కీర్తిచేత ఒప్పినవాడును, సరసగుణములు గలవాడును, హావభావముల యందలి తెలివి గలవాడును, మాత్సర్యాది దుర్గుణములు లేనివాడును, ఆయాకాలములకు తగిన మంచి నడవళ్ళ నెరిగినవాడును, దయ గలవాడును, ధీరోదాత్తుడును, విద్వాంసుడును, రాజనీతియందు చతురుడును అగువాడు సభానాయకుడు అగును. బుద్ధి యనగా అప్పటికి తోచునట్టిది.)

మాతృభూతయ్యగారి సభాపతి లక్షణము:
శ్రీమంతుఁడై చాలఁ జెన్నొంది ధీరుఁడై
వితరణశీలుఁ డై వెలయువాఁడు
గానవిద్య దెలిసి ఘనకీర్తి శాలి యై
సరససద్గుణములఁ బరఁగువాఁడు
నిరు వొంద సత్కవిహృదయంబు లరయుచు
ధాతయై మిక్కిలి తనరువాఁడు
భావజ్ఞుఁ డనఁగను బరమదయాళుఁ డై
మఱియు సర్వజ్ఞుఁ డై మెఱయువాఁడు

నెలమి శృంగారలీలల మెలఁగువాఁడు
నెనసి సౌందర్యవంతుఁ డై దనరువాఁడు
నిల సభాపతి యనఁగను వెలయువాఁడు
రాక్షస విరామ ! కస్తురి రంగధామ ! 29
(సశేషం)